Laking Marikina Poem by Pacific Hernandez

LAKING MARIKINA


Ang Aming mga Ninuno

Ang aming ninuno'y mga magbubukid
Wala silang mga sintetik na gamit
Ang panglaban nila sa ulan at unos
Di kapote kundi sansoy at salakot

Ang kulambo nila'y di yari sa nylon
At ang kasuotan ay hindi sa rayon
Pang-itaas nila'y kamisetang kapok
At ang pang-ibaba ay maong na pugot

Ang basket nila ay di yari sa plastik
Kung hindi sa yantok, pandan o sa pawid
Kung mag-take out sila ng nila'y pagkain
Di sa styropor, sa upak ng saging

Ang kanilang kanin, luto sa palayok
Nila'y hinahango, bao ang pangsandok
Patis o bagoong, kanilang sawsawan
Wala sa porcelain kundi sa taptapan

Ang hapag kainan ay hindi monoblock
Kung hindi dulang na tinabtab, tinabas
Mula sa kahoy na nanggaling sa gubat
Kung gamitin nila'y nangakasalampak

Ang kanilang 'lighter', panggawa ng apoy
Di gumagamit ng butane o alcohol
Ito'y bato't bakal na pinagkikiskis
Himulmol ang mitsa, wicker o parikit
"Pingkian" ang tawag na aking narinig

Bagaman sila ay walang iniabuloy
Sa ng ating mundo ay naging pagsulong
Sa pag-urong nama'y wala silang ambag
Ang sa kapaligira'y tuwirang pagwasak





AKO'Y ISINILANG

Nineteen thirty-seven, ako'y isinilang
Sa barrio ng Nangka, Ngayon ay barangay
Ang petsa'y 17, Septiembre ang buwan
Sa bayang Marikina ay lumaki ako
Mula pagkasanggol, hanggang maging tao

Nang dito'y sumapit ang Giyerang Pangmundo
Ay year 1942, buwan ng Enero
Nang ang mga Hapon dito ay dumatal
Hanggang year forty-five sila ay nagtagal
Ako na'y maraming nakita't narinig
Ngunit dahil musmos pa'y di ko nabatid
nang lubos at hindi ko naunawaan
Ako sa gulang at muwang pa ay kulang
Ang mga bagay na tanda ko na't talos
Ay mga nangyari nang giyera na'y tapos
Ang mga dito ay aking isasaysay
Ay mga totoong aking kaalaman
Nakita, narinig, iba'y naranasan


PAGKATAPOS NG DIGMAANG PANDAIGDIG II

No'ng ako'y maliit, ko'y natatandaan
Ang Second World War ay katatapos lamang
Maraming bagong bagay ang nagsidating
Na kamangha-mangha sa aming paningin
Dala ito dito ng mga sundalo
Ng dalawang panig sa giyerang pangmundo



Nakakita kami ng mga six-by-six
Isang all-purpose truck, malakas, mabilis
Panggiyera na tangke, weapon carrier at jeep
Nangakita rin namin ang crane at derrick
Pati amphibious truck, magaling na gamit
Maaring pang-lupa, maaring pang-tubig


Nakita namin ang iba't-ibang baril
Merong low, merong high sila na caliber
Pati mga bala ng Carbine, Forty-five
Fifty caliber, Tracer Bullet at Garan

Ang pagkaing iba ay aming natikman
Mashed potato, hamon, chocolate, at spam
Kami'y natutuwa pag mayrong nagdaan
Na military truck na Kano ang sakay
Hello! Victory Joe! sumigaw ka lamang
Candy o chocolate, ika'y hahagisan

Salita ni Kano, aming natutunan
Ay makinig kayo, narito ang ilan:
Gardemet, Gardempol, saka Sanamagan
Fuckinel, Siken Pid, Hentsap, Stick 'em up
Salamabet, Hirit, Busted, OK, Alright
Ay mga salitang aming sinasambit
Mga kahulugan, di namin no'n batid

Bagong hanapbuhay ay nangagkaroon
Mga mamamayang dating nagugutom
Sa kampo ng Kano, bata'y naging shineboy
Ang matanda nama'y ginawang kitchen boy
Ang mga babae'y naging labandera
Na kahit maliit silay kumikita
May mga babaeng di na pumili pa
Kung ano ang dapat pagkakitaan ba
Kanilang pinasok, naging hanapbuhay,
Medyo naiiba, kelangan ng 'bugaw'

It's undeniable na mayroong ilan
Sa ating magagandang kadalagahan
Sila'y nabighani ng mga American
Nagkasundo't nagi na magkasintahan
Ang resulta'y batang kulay anak-araw
Na di puwedeng dahlhin ni daddy sa homeland
pati na si Juana na kanyang minahal
Kaya nauso ang tukso't kasabihan
'Kayo ay hanggang sa Pier Siete na lamang'

Ang mga six-by-six ay paro't-parito
Ang driver ay Kano, kung hindi ay Negro
Gasolina ng truck, kanilang ibinebenta
Sa mga civilian para maging pera
Siguro'y pang-good time kapag day-off nila
Gasoline sa tangke, matapos sipsipin
Sa ibang container nama'y isasalin
Ang tawag sa amin sa negosyong ito
Ay 'Nagpapaihi' sa salitang kanto

Driver ay meron nang ready for sale minsan
Pambentang gasoline, nakasilid sa drum
Ang drum sa buyer ay kanilang iiwan
Ang bayad ay saka na lang dadaanan
Dito makikitang Filipino'y wa-es
Kapag ang kawawang driver na'y bumalik
Ang bayad ay naro'n pero wala ang drum
Alibi ng tuso't wa-es na civilian
'Drum ay kinuha na ng 'yong kasamahan'

Siempre ang kampo ay merong basurahan
Doon sa malayong bundok ay paanan
Ang mga bagay na di gamit, na'y sobra
Doon itinatambak, doon dinadala
Mga mamamayan, nagsisipanguha
Ng kahit na ano na magagamit pa,
O ipagbibili't pa'y nagiging pera

Nagkaro'n ng transportasiong pangpubliko
Sa paru't-parito'y sakayan ng tao
Ang Army vehicle, nirepair, kinomvert
Ngayon kung tawagin, pampasaherong jeep

Ang kampo ng Kano'y giniba't nilinis
Bago sila lahat humayo't umalis
Military structures na temporary lang
Ay naging permanent naming iskuwelahan
Sa ilalim nito kami'y tinuruan
Upang magsilaking hindi mga mangmang

Ang sundalong Hapon, meron ding iniwan
Ang kinatatakutang sable na Samurai
Ang baril na Pak-bung at Hanggong lutuan
At konting salita: Bakero! , Hai! , Bansai!
Arigato, Gohan, Ichi, Ni, San, Kokan



MGA HANAPBUHAY

Ang mga lalake do'n sa aming barrio
Ang karamihan ay mga sapatero
Kundi magsasaka, nama'y karpintero
Driver, pahinante o kaya'y kunduktor
Sa kung anu-ano sila'y trabahador
Kung minsan naman ay ng huweteng kubrador

Ang mga babae ay nag-aareglo
o nananahi ng upper ng zapato
Bihira ang sa kanila'y professional
ordinaryong housewife lang ang karamihan
Ang iba naman ay yaya, labandera
Modista, tindera o kaya'y may ponda

Ang sari-sari store ay very common sight
Simpleng kailangan ay naroon lahat
Sa daling-araw ay kapihan, kainan
Ng mga early bird na maglalakaran
Sila ay papunta, sila ay patungo
Sa kani-kanilang respective opisyo
Tulad ng driver at mga pahinante
ng Sand and Gravel truck, sila na'y bibiyahe


PAGGAWA NG SAPATOS

Paggawa ng sapatos ay di ko natikman
Ngunit mga gamit dito'y aking alam
Silyeta ay upuan na yari sa yantok
Kung saan ang sapatero ay lumuluklok
Habang ginagawa ang kanyang sapatos
Bangkilya ay mesang mababa't maliit
Patungan ng mga sari-saring gamit
Patungan din ng ilaw na de Kalburo
Nang doon sa ami'y wala pang Meralco
Dito din ipinapatong ang Dasdasan
Pag kapal ng balat ay binabawasan
Ang gamit ay Beta, panghiwang matalas
Pangputol, pang-ukit, pang-teham, pangtiras

Istrador ay plier na tuka'y baluktot
May built in na hammer na siyang pamukpok
Sa pakong maliit, tawag nami'y shoe tack
Gamit habang entrada ay binabanat
Upang sa letehan at hulma'y lumapat

Batihan ay bakal o batong matigas
Kung saan isinasangkalan ang balat
Saka ng martilyo ito't pinipitpit
Upang maging pantay at saka manipis

Kapag sa letehan, Enya'y ikakabit
Sapatos ay dapat na pirme't nakaipit
Dito ang Sabid ang siyang tamang gamit
Ang pambutas nama'y Ditsoy na baluktot
Butas na nalikha doon isusuot
Ang pising matibay, kung tawagi'y Bulyos
May Tutsang sa dulo, madaling ipasok

Ang Gantso ay pakong de singkong baluktot
Gamit kapag Hulma na ay binubunot
Mula sa tapos at yari nang sapatos

Shu Milk ay pintura sa puting sapatos
At pangkulay naman, ang gamit ay Joe Bush
Silyeta ay upuan ng sapatero
Ingrudo ay gamit kapag nagsasampio
Semen ay mahinang klase ng pandikit
Di tulad ng Karam, mahigpit ang kapit
Tubigan ay timbang ang laman ay tubig
Para sa Bugaan, Beta'y maitagis
Dasdasan ay isang makinis na sangkalan
Kapag ang balat ay kelangang nipisan

Kurtante'y pangbunot, pangputol ng shoe tack
Habang ang entrada ay inilalapat
At kapag sa enya ay nagde-decorate
Dito ang Pamika ang siyang ginagamit
Letehan ay inner sole sa salitang Ingles
Kung saan ang Enya ay ikinakabit

Sa enya't letehan nama'y ikakabit
Ang Suelas, patahi o kaya'y padikit
Sa pagitan ng suelas at saka letehan
Minsa'y nagkakaroon ng kaunting guwang

Dito ang noon ay gamit na remedyo
Walang iba kundi inggrudo at sampio

Kung ang bulyos ay isang pisi na pantahi
Kanyamo'y ganoon din, iba lang ang uri
Dulo ng pangtahi, kelangng matulis
Kaya ang Tutsang ay do'n ikinakabit
Dito ang pangdugtong, dili iba't Pagkit

Hebilya, sintas, ojetes, noon ay uso
Ngayo'y may nadagdag, Snap, Hook at Velcro
Kung taga-Marikina ka't lahing sapatero
Ang Manong Geteng ay alam mo kung ano
Pati De Bursige, Tope't Media Entrada,
At iba pang termino, ang De Ala Moda

Ang Manong Geteng ay isang shoe apprentice
Isang bagong nagsasanay/nagpapraktis
Paggawa ng sapatos, gustong matutunan
Nagtitiis na siya'y mautus-utusan
Katawagang ito, pa'no nagsimula
Ay hindi ko alam, konting pang-unawa
Samantala, muna ako'y magtatanong
Sa nakatatanda kung 'Paano ba iyon? '


Tope't Contra Fuerte'y di ko pa nabanggit

Sila sa sapatos ay sangkap at gamit
Sa aporo't entrada ay isinisingit
Para pampatigas ng huli't unahan
Stiffener para hindi tumagibang

Nandiyan ang Calsador o Shoehorn sa Ingles
Para pag sapatos ay medyo masikip
Ang pagsusuot ay madulas, mabilis

Me nakalimutan, ako'y meron pa ba
Ah! Ang shoe expander o ang shoetree pala
Para ang sapatos ay konting humaba
Para ang fitting ay maayos at tama


GRAVEL AND SAND

Katatapos lang ng Second World War noon
Nang sa Marikina ay merong sumibol
Ang nababago at ibang hanapbuhay
Kinilala sa tawag na Gravel and Sand
Isang komersio o isang hanapbuhay
Tunay na malinis, tunay na marangal

Dito ang nagbunsod ay anu-ano ba
Una'y mga bagong bukas na kalsada
Sa mga ilog at saan ma'y papunta
Ginamit ng mga sundalong Amerkano
Nang matatapos na ang giyerang pangmundo
Sa paghakot nila ng buhangin at graba
para sa kampo at installations nila
Panghakot ay mga truck nilang six-by-six
transport equipment na malakas, mabilis

na nang dakong huli, nila'y iniwanan
nang sila'y bumalik sa kanilang bayan

Pangalawang sanhi at siyang nagbunsod,
Ay ang pagrerepair ng mga sirang lunsod
Lunsod ng Maynila at ng Quezon City
At ang development naman ng Makati

Six-by-six ng Kano ay nangawala na
Ang truck na pumalit, sari-sari't iba
Ang mga tatak na natatandaan ko
Ay ang Ford, GMC, Chevy, Dodge, De Soto
International Harvester, pati na ang Fargo
Sa ilalim ng mga Gravel/Sand Company
Na Gajudo, Vasquez, Max Chamorro, Tessie
Structural, Buenaventura't iba pang kay dami
At meron pa pala, ang kompanyang Ghaddi
Nangaglalagare, paroo't parito
Dala'y materiales na buhangi't bato

Mga truck noon ay sari-saring model
Mayroong de Dual, mayroong de Dumping
Dual ay all-wheels drive ang ibig sabihin
Ang mga balaho ay kayang ahunin
Sa Dumping ang kaha ay ititiwarik
Sa tulong ng sistemang hydro-mechanics
Uusad, guguho ang laman na kargo
Hindi na kelangang palahin ng tao
Pagdating sa stockyard, bodega o depot

Paksa ng komersiong ito'y anu-ano
Kinu-quarry't iniipon ng mga obrero
Narito ang ilan: buhangin at graba,
Garden soil, panambak o ang banda'y-banda
G-1. G-2, G-3, G-4, G-5, G-6
At iba-iba pang mga materiales

Siempre angprodukto bago pa makamit
Ay kailangan ng sari-saring gamit
Pala, Bistay, Panabo at saka Salandra,
Bangka, Tikin, Kalaykay, tinidor na Pala

Source ng materiales din ay iba-iba
Mayroong sa Tibag, merong sa Aplaya
Maaring sa Ilog, puwedeng sa Tumana
At kung sa ilog ma'y sa tabi o gitna

Garden soil ay sa tumana kinukuha
Buhangin at graba nama'y sa aplaya
Muna ay dadaan sa nila'y salandra
Salandra ay isang rektanggulong bistay
Na sa isang tukod siya ay nakasandal
Sa anggulong singkwenta'y singkong bahagdan
Mixture of materials doon isasaboy
Ng pala na yari sa metal at kahoy
Ang grabang magaspang, gugulong sa harap
Ang pinong buhangin, sa likod ang bagsak
Sa bawat saboy ay separated agad
Pinagbubukod ng salandrang malapad

Ang graba't buhangin ay puwede ring kunin
Sa gitna ng ilog, doon sisisirin
Bakal na Panabo sila'y kakayurin
Sa Bistay na bilog ay padadaanin
Iuugoy-ugoy, aalog-alugin
Ang nasala ay graba, ang lumusot ay buhangin
Saka tatapatan ng malaking Bangka
Para isakay ang materials na basa
Sa tabi'y dadalahin, magmula sa gitna
Pantulak ay Tikin, kawayang mahaba
Saka sa Pantalan ay ididiskarga
Hanggang sa dumating ang truck na hihila
Ang laging occupational disease nila
Ay naro'n sa singit nila't hanggang paa
Ang kinaiinisan nilang Alipunga

Saan man sa ilog, kati o ilalim
Ay may gravel and sand, natural occurring
Sila na ay puro, di na lilinisin
Di na kelangan pang sila ay bistayin
Wala nang iba pa na dapat na gawin
Kundi ang sila ay palahin, tabuin
Tunay namang ito ay isang bonanza
Para sa kanilang mga Gravelista

Sa komersiong ito'y maraming gumanap
Una'y ang may-ari ng truck ng Gravel/Sand
Mga maggagraba siyempre ay kasali
Pati ang Driver at mga pahinante,
Ang mga may-ari ng mga karinderia
Kung saan sila ay nangagmemerienda

Ang mga babae at kanilang ponda
Sa quarry site o sa roadside, sila'y makikita
Halo-halo at palamig ang kanilang dulot
Sa mga obrerong nauuhaw, napapagod

Sa ponda at karinderia nangagkakilala
Ang driver o pahinante't babaeng tindera
Ang next ay love affair, kasalan minsan pa

Truck ng bato'y bigay ay sakay na libre
Sa bata't matanda, lalake't babae
Sila'y mababa lang para sa aangkas
Di tulad ng ten-wheelers now na mataas
Babae't matanda'y di makakaakyat

Mga ginintuang araw ng Gravel/Sand
Kahit lumipas na'y kay sarap balikan
Tuwinang sa kahapon ako'y nagbabalik
Ang biruan at tawanan ko pa'y naririnig


PANGINGISDA (Sa Isang Sulyap)

Mga palakaya ay amin ding alam
At mga iba pang sari-saring umang
Babanggitin ko ang sa kanila'y ilan
Makinig/basahin para n'yo malaman

Ang suro'y panghuli ng biya at hipon
Ang talabog nama'y ng hipong tagunton
Patukba'y panghuli ng dalag o bulig
Pain ay palaka, suhong o kuliglig
Sa kitang naman ay kung ano'ng kumagat
Sari-sari'ng pain, bulate'y madalas

Hunyo, Hulyo, Agosto ay sumusuba
Ang hipon at mga iba't-ibang isda
Nakaabang nama'y bubo't balisasa


Septiembre - Octubre kami'y namumusaw
Sa bukid kung saan mayroong na-strand
Na mga hito at bulig saka dalag

Sa pilapil naman na merong butasan
Ang aming jackpot ay doon nakaumang
Sinasahod nila'y bulig saka dalag
Gustong kumabila kaya lumulundag

At kapag Octubre isda'y lumuluslos
Ang saplad naman ang handa't nakasahod
Nakapuwesto ito kung saan may agos
Kanyang sinasagap, isdang naaanod

At kapag tag-araw, mababaw ang batis
Ang mga babae'y sumanga ang gamit
Ang mga bato ay kanilang kinakahig
Papunta sa loob ng tihabang basket
Ang biya at hipong mapasok sa loob
Sa kaya ang tuloy, doon ihuhulog
Hanggang maiuwi at gawing halabos

Ang aming is-kar-gu, di isda, karne, gulay
Kung hindi ang kuhol at susong tibagwang
Sa bukid o ilog pinupulot lamang
Kasama na rin ang iba pang molluska
Ang sulib, ang papan, pati na ang tulya


Kaming Marikenyo'y mahilig magpiknik
Sa sapa, sa ilog, sa bundok o bukid
Mga palakaya'y marunong gumamit
Maaring maglimas o mangapa lamang
Sa pamamaraan, di mauubusan
Tanging dala'y bigas, asin at lutuan


PAGTATANIM AT PAG-ANI

LABANOS

Pakwan at labanos, sa tanim ay sabay
At sa pag-aani ay ganon din naman
Enero, Febrero, labanos binubunot
Naghuhugas kami sa malaking ilog
Ang bayad sa isang puno sa kareta
Masaya na kami, sa isang Peseta
Ang kasing halaga ay beinte sentimos
Sa loose change na metal o barya na bilog


MAIS

Ang mais na binhi, muna'y pinipigtal
Sa bungkos na tinatawag naming Pukyan
Ang mga butil ay aming tinatanggal
Magmula sa busal, aming hinihimay

Noon kung itanim ang mais ay buwan
ng Mayo kung kelan na ay umuulan
Ang inilalaglag sa lupang tinudling
Ng nagtatanim ay mga tatlong butil
Lupay itatabon, ang gamit ay paa
Sa distansiyang tuwing hakbang na dalawa

Kalaban ng mais habang lumalaki
Ay ang dagang lubha na napakarami
Sila'y inuumangan ng rat bait o lason
Kundi naman kaya'y bitag o patibong
Pero sa lahat ng mahirap labanan
Ay higanteng daga, may paa't may kamay
Ng mais marunong maglaga't mag-ihaw

Hulyo o Agosto, kami'y natutuwa
Dapat pitasin na'ng mais na alaga
Meron nang pang-ihaw, pangsalab, panglaga
Mais ay magaling na pansahog sa ulam
Ang mura ay tamang-tama sa sinigang
Sa pata ng baka'y lalong malinamnam
Ang sobra ang gulang, ginagawang pukyan
Saka isasabit, matuyo't tumagal
Gagawing binatog, pagdating ng araw

Mais kung klasihin ay papaano ba-
Primera, segunda at saka tercera
Kung sila'y bilangin ay palima-lima
Para di malito ay meron pang kanta

Ang puno ng mais na putol na't tabas
Sila'y iniipon, hindi tapon agad
Pakain sa kalabaw na Hantaw ang tawag


PAKWAN

Octubre, Noviembre ang pakwan kung itanim
Enero, Febrero naman kung anihin
Kung kailan kami ay nanggagaliote
Sa mga araw na merong pag-aani
Paghakot ng pakwan, tumutulong kami
Ang bayad sa amin, kung baga'y salary
Ay reject na pakwan, hindi kumumporme
Hindi nakapasa sa strict quality
Sa 'ming mga bata, di 'yon importante
Masarap na pakwang kinain ng libre
Tama na at sapat, sa amin na'y OK


PALAY-BUKID

Paligid ng Hulyo'y taniman ng palay
At ang pagpupunla'y pangunahing hakbang
Kaprasong pitak ay muna'y binubungkal
Inaararo at saka sinusuyod
Pag naging putik na'y doon isasabog
Ang binhing palay na sa tubig binabad
Sa loob ng sako, maghapo't magdamag

Pag higit 'sang dangkal na'ng taas ng punla
Ito'y ginaganot, binibigkis muna
Ang bigkis ay tinatawag na bulubod
At mula sa bigkis, punla'y binubunot
Ng mananamim at saka itutusok
Sa lupang inararo't saka sinuyod

Ang Buluburan ay malaking lalagyan
Kawangis ay basket o di kaya'y duyan
Dito ang bulubod ay isinisilid
Upang maikalat sa tatamnang bukid
Ng dalawang tao, ito'y pinapasan
Sa gitna ng pingga doon nakalagay
Minsa'y isang tao lamang ang may dala
Lulan ng batulang magkabilang pingga
Pinggang sa balikat, doon nakaatang
Nang dahil sa bigat ay hutok na hutok
Na sa bawat hakbang, ito'y yumuyutyot
Sa mga pitak ay saka ibubudbod
At ng manananim nama'y dinadampot

Ang pag-aararo at pagpapasuyod,
Noo'y walang bayad, kagandahang loob
Ng mga bayaning mga kababayan
Sa ilalim ng diwa noong bayanihan
Na noon ay magandang kaugalian
Ang may pabayani'y walang babayaran
Kundi pagkain at meryendang ginatan

Mga taga-tanim, sila ay masaya
Habang nagtatanim, saliw ay gitara
Dati sila'y puro taga sa amin lang
Nang dakong huli'y may mga nandayuhan
Nanggaling sa iba't-ibang lalawigan

Sa mga manananim ay merong bihasa
Deretso ang tanim, kanan at kaliwa
Doon po sa amin, sa Barrio ng Nangka
Tawag sa kanila'y mga Manunudla

Habang lumalaki, palay ay alaga
Ng may-aring sadyang may sipag at tiyaga
Ang lugar na blanko, namatay ang palay
Parang nagsusulsi, ay Hinuhulipan
Ang punlang panghulip, kanyang binabaklas
Sa mga puno na may suwing lumabas

Buwan ng Deciembre, magulang na'ng palay
Sa dulo'y meron nang ginintuang uhay
Ito angpanahon para sa paggapas
Gamit ay lingkaw at karit na matalas
Palay na naputol, bibigkis-bigkisin
Na ang bawat bigkis, Haya kung tawagin

Sa bukid ang haya ay nangakatayo
Na bawat hilera, ang bilang ay sampu
Ang pang-sampung haya ang siyang dinadampot
Sa nag-ani'y bayad, kung tawagi'y Hunos

Kung sa pagtatanim, mayroong dayuhan
Sa pag-aani ay mayroon din naman
Sila ay galing sa ibang lalawigan
Na sa mga barrio'y nakipanuluyan

Habang ginagapas, di naiiwasang
Merong nalalaglag na uhay ng palay
Ng bata't matanda ito'y pinupulot
Sa bitbit na basket ito'y ihuhulog
Na kung dumami na't kanilang naipon
Karagdagan na ring pangtawid ng gutom
Sa 'min sa Marikina at kahit na saan
Kung tawagin ito ay Paghihimalay

May naghihimalay na masama ang gawa
Sila'y nang-uumit ng uhay sa haya
O kaya'y sa palay na di pa nagapas
Ito'y Pangungutlo sa amin ang tawag

Sa karetang hila-hila ng kalabaw
Ng may-ari mga haya'y isasakay
Sa mga pilapil doon itutumpok
Limampu na haya sa isang Talumpok

Enero ay itinatayo ang Mandala
Gangga-bahay itong salansan ng haya
Dalawang buwan halos na siya'y nasa bukid
Hanggang sa dumating na ang Pag-iibis

Buwan ng Marso kung mandala'y iibis
Lona'y inilalatag kung saan malapit
Nang ang malulugas na butil ng palay
Ay hindi tumapon, at hindi masayang

Ang Chuka sa haya ay siyang hahawak
Upang maihampas sa batong matigas
At ang mga butil, sa uhay malagas

Lambanog naman ang sa haya'y pangbuntal
Upang ang palay ay sa tangkay mapigtal

Palay na nalugas kanilang iniipon
Saka ibubuhos sa kono ng Hungkoy
Habang sa maniketa'y merong bumibira
Malakas na hangin, pipis ibubuga
sa malayo para palay ang matira
Palay na malinis na ay isasako
Isasakay sa truck, sa rice mill ang tungo

Sa mga nag-ibis at may-ari ng lona,
hungkoy, bato, lambanog, sako at chuka
Ay ano ang bayad? -palay, walang iba

Sa lahat ng ito, namahala'y sino ba?
Ito'y ang team leader, aka Kabesilia

Ang bunton ng mga dayaming naiwan
Ng mga babae'y muling lulugasan
Nila'y sinisimot ang naiwang palay
'Mamamagpag' sila kung aming turingan



PALAY-DALATAN

Ang pagtatanim ng palay sa dalatan
Sa kaingin at bukid, merong kaibahan
Sa bukid ang punla ay itinutusok
Sa putik matapos na ito'y masuyod
Sa kaingin ang binhi ay inihuhulog
Sa mga butas na sa lupa'y ginawa
Ng pambakal, ito'y kahoy na mahaba
Ang dulo'y matulis, two inches ang taba
Tungkod ni Moises ang nito ay kamukha

Sa dalatan ay iba, ito ay pasabog
Sa lupang binungkal at saka dinurog
Sa pamamagitan kawayang paragos


Ang lupang-dalatan bago mataniman
Hawanin, linisin, ito'y kailangan
Ng damo, ng cogon, talahib alisan
At ng iba't iba pang klase ng sukal

Palay sa dalatan ay sa ulan umaasa
Palay kaingin din ang kanyang kapara
Mayo o Hunyo kung sila ay itanim
Oktubre/Noviembre kung din ay anihin


PALAY-KAINGIN

Kung sa ami'y merong mga magbubukid
At magtutumana sa ilog malapit
Ang iba naman ay mayroong Kaingin
Ng palay sa bundok sila'y nagtatanim
Buhay na kay saya na alalahanin

Sa Abril o Mayo, ito ang tamang buwan
Ang gubat sa bundok ay ipinahahawan
Natuyong kuyagot, saka sisilaban
Bilang paghahanda sa patak ng ulan

Ang ulan ay Mayo/Hunyo kung dumating
Ang butil ng palay dapat nang itanim
Bago pa ihasik ang palay na binhi
At para mabilis ang nila'y paggiti
Sa madaling sabi ay tumubo agad
Ito sa magdamag, muna'y ibababad

Sa pamamagitan ng kahoy na matulis
Singlaki at haba ng tungkod ni Moises
Kami'y gumagawa sa lupa ng butas
Kung saan ang binhing palay ilalaglag
Doon siya tutubo, doon siya lalaki
Hanggang dumating ng buwan ng tag-ani

Habang hinihintay lumaki ang palay
Ang buong kaingin, Hinihimamatan
Ang ligaw na damo'y aming binubunot
Upang ang palay ay lumaking malusog
Hindi pumapayat, hindi nababansot

Kapag lumitaw na ang uhay ng palay
Kailangan na ang todong pagbabantay
Meron kaming yero na kinakalampag,
At tau-tauhang pantakot ng uwak
Ang layunin nito'y bugawi't itaboy
Ang maya't iba pa na klase ng ibon

Doon sa kaingin, meron kaming kubo
Aming pahingahan o ng kahit sino
Habang ang kaingin ay binabantayan
Naroon ang aming mga kailangan
Sa sapa ay meron kaming Bubong umang
Panghuli ng biya, hipon, talibantan
Mayroon ding bulig at saka talangka
Di na uumangan, huli na sa kapa

Sa gubat naman ay mayroong Bangkulong
Isang uri ito ng aming patibong
Panghuli ng pugo at iba pang ibon
Ang bitag naman ay panghuli ng tarat
At iba pang ibong dumapo't tumapak


Sa madaling sabi, ang kapaligiran
Ay cornucopia na ng maraming bagay
Dahon na pangsuka ay meron din naman
Katulad ng Lando saka Alibambang
Mga lamang-lupang tulad ng Keriwe
Ubag, Tungo, Labak, kasama na'ng Name

Ang bawat kubo ay may Lusong at Halo
Iniulas na palay doon binabayo
Mainit na kaning inilatag sa dahon
Kinakamay, walang kutsara't tinidor

Kami ay masaya kapag na'y anihan
Mabango ang kanin, laging may ginatan
May sariwang isdang sinigang sa gulay
Bagoong, patis, at ibang sawsawan
At saka pamutat na nasa taptapan
Taptapa'y nabanggit, ito ba ay ano
Ito'y bao ng niyog, walang laman, basyo
Matiyagang kininis ng kahit na sino
Ng upang paglagyan ng kahit na ano
Tulad ng gulay at sabaw ng sinigang
Para sa bayaning mga kababayan
Na siyang mag-aani at siyang maglulusong
Ng palay na alaga kalahating taon
Ito'y inaani ang gamit ay Yatab
'Sang dangkal na kahoy, sang pulgada'ng taba
May talim na bakal na pa-krus sa gitna
Sa tangkay ng palay, puputol, hihiwa
Saka bibigkisin ang palay na naputol
Na ang bawat bigkis, kung tawagi'y Pumpong

Palusong tawag pag na'y hinahakot
Ang inaning palay magmula sa bundok
Ng lalake ito'y mga pasan-pasan
Ng mga babae'y sunong-sunong naman
Merong lugas at nasa loob ng sako na
O nasa pumpong pa't tinuhog ng pingga

Sa malayong barrio palay ay dadalhin
Sa bahay o kubo ng magkakaingin
Nang di pa kunkreto ang mga kalsada
Sa kaprasong lona ibibilad muna
Saka iiimbak sa bugsok o matong
Sa silong ng bahay kadalasang naro'n

Ang bugsok o matong, it ay ano ba
Ay, malaking bakol ang nito'y kapara
Na yari sa buhong hinati sa gitna
Nilapad at saka pinagsala-sala
Bunganga niya'y mga isang dipa'ng luwang
Halos pantay-tao ang taas niya naman

Inimbak na palay, unti-unti kung kuhanin
Kinikilo, tinatakal kung kailangang magsaing
Ng halo sa lusong, binabayo niluluba
Sa rice mill o sa kiskisan kaya nama'y dinadala


MGA PALAKAYA SA ILOG AT SAPA

Isang paraiso no'n ang Ilog Marikina
At ang Ilog Nangka na niya ay kasanga
At tributaries na Sapang Putol at Banaba
Dapat ding isama yaong Ilog Ampid
At sa libis naman ay ang Sapang Tangib
Mga ilog at sapa, malaki't maliit
Ay tributaries na nagdadagdag-tubig
Sa kanyang pag-agos, tag-ulan o tag-init
Malinis na tubig, sila'y pinagkunan,
Inumin sa banga at panligo sa tapayan
Ng maraming tao'y pinagkikitaan
Sa tumana'y mga sari-saring gulay
At sa tubig nama'y mga palakaya
Uri at paraaan ay hindi iisa
Sila ay marami, sila'y iba't-iba
Aking babanggitin, ‘igan, makinig ka


BALASING

Gamit sa Balasing ay anu-ano ba
Bulate at saka buto ng Kamaisa
Na lalong kilala sa tawag na Tuba
Muna'y isasangag ang hinog na buto
Hanggang maging kulay na kapeng barako
Saka didikdikin ng pino na pino
At sa bulate ay ihahalo ito
Ang bulateng parang may budbod na kape
Ay kulay ispageting ang sauce ay tsoklate
Sa lawa o ilog ibubudbod ito
Ang isdang kumain, tiyak na mahihilo


BALISASA AT BUBO

Ang Bubo ay isa pang uri ng umang
Na sa tabing ilog, do'n inilalagay
Sumusubang hipon ay inaabangan
Maliliit na version, nasa gitnang ilog
Babaw man o lalim, doon nakalubog
Ng Hipong Tagunton para 'to'y pasukin
May inihaw na niyog na pinaka-pain
Ang malaking version, yari sa kawayan
Mga lalang umikot sa kawayang tadyang
Kung ano ang lala ay siya na ring Agkay
Sa gilid ng sapa/ilog ilalagay
Ng kaprasong habing, sa bungad lalagyan
Ang hipong papasok ay di maliligaw

Ang Bubo na aking nakita't inabot
Maluwang ang bungad, katawan ay bilog
Ang dulo ay payat, talagang makipot
Naroon ang takip, doon ilalabas
Ang hipong napasok, huli sa magdamag

Dumating si Kano noong Second World War
Naiba ang gamit, nylon na at messwire
Sa kawayang tadyang at alambreng Agkay
Doon ibabalot, ang loob ay guwang
Mayroon ding Galaw, papunta sa Hoyo
It is shaped like a cone, sa Tagalog, Kono

Bubo't Balisasa, sila'y pareho lang
Yari man sa nylon o kaya'y kawayan
Pareho ang mithi, pareho ang nasa
Panghuli ng Hipon, panghuli ng Isda
Na tulad ng Hito, Dalag, Bulig, Biya


BINGWIT NG ISDA

Ang Bingwit ay isang panghuli ng isda
Na may tangkay, pisi, pabigat at taga
Sa Ingles siya ay rod, hook, line and sinker
Bingwit or Fishing Rod, parehong may pain
Pain namin no'n ay hipon at bulate
Sari-saring isda ang nangahuhuli
Biya, Hito, Kanduli't saka Bakule
Bingwit ay di pare-pareho ang gamit
Merong sa tubig lang ay inilalawit
Merong hinihila matapos ihagis
Para ng isda ang pain ay mapansin
Akala niya'y buhay, agad sasagpangin
Ang tawag namin sa ganitong paraan
Ay di Pamimingwit, kundi Panggagalay

BUMBON

Ang Bunbon ay tirahan ng mga isda
Na hindi natural, tao ang may gawa
Sa gitna ng ilog, doon nakababad
Do'n sa walang agos, meron ma'y banayad
Composition nito'y sari-saring sukal
Na mahahagilap sa kapaligiran
Sanga, siit, bato, palapa ng niyog
At kahit na anu-ano pang kuyagot
Sa paligid nito ay may mga tulos
Paglipas ng mga linggo't mga araw
Pag sa akala ay isda na'y may laman
Na nasa ilalim, do'n naninirahan
Ang bumbon, ng baklad ay papaligiran
Ang sukal sa loob na ay hahawanin
Nakulong na isda saka huhulihin

Ang bumbon ay hindi para lang sa baklad
Pinamamarilan din pag sa tabing tibag
Kaya'y tatabihan ng isang Tayakad
Kung saan ang hunter ay doon aakyat
At sa likod ng kanyang blind o camouflage
Kayang-kaya niyang makita't masipat
Ang dalag na hihinga, bago makatikap

Ang gamit ng Bumbon ay kasuklam-suklam
Pag ng dinamita'y pinapuputukan
Ang paraang ito na paghuli ng isda
Ay di nararapat, mali na pa'y lisya


DIAKOS

Ang Diakos at Takilis ay magkahambing
Ang pakay at layon, ang isda'y takutin
Kung ang Takilis ay sa ilalim ng tubig
Ang Diakos naman ay sa ibabaw ang gamit
Imbes na kadena't saha ang pangtakot
Ang gamit ay lubid at bunot ng niyog
Ang bunot ng niyog, tinitilad-tilad
'Sang dangkal ang haba, 'sang pulgada'ng lapad
Ang mahabang lubid ay saka lalagyan
Ng maraming buhol, isang piye ang pagitan
Sa butas ng buhol, doon isusuot
Ang mga tinilad na bunot ng niyog
Saka hihigpitan para di malaglag
Ang mga bunot na kwintas ang katulad
Ng dalawang tao, magkabilang pampang
Ang dulo ng lubid, nila'y hahawakan
'Lalagariin' nila ang ibabaw ng tubig
Habang sa lambat ay sila'y papalapit
Sa ingay ng Diakos, isday natatakot
Sa umang na lambat ay napapasuot
Palakayang ito'y di taga-Marikina
Dala sa Marikina ng nandadayuhan
Sa Laguna galling sa ‘king pagkaalam


KAYA

Ang Kaya ay buslong lapad at tihaba
Pinagsisidlan ng nahuhuling isda
Lalamuna'y kipot, bukas ang bunganga
Anumang ipasok ay walang kawala


KITANG

Ang kitang ay isang mahabang fishing line
Sa sukat na metro, haba'y isang daan
Tuwing dalawang metro ay may nakalawit
Na pisi at taga, ng isday pangbingwit
Haba ng pisi ay isa't kalahating dangkal
Na sa aming barrio'y Hapen ang pangalan
Sa fishing line naman, tawag ay Lawayan
Ang bilang ng taga'y 50 karaniwan
Kung ito'y iumang sa tubig ay lubog
Sa baybay o kaya'y sa gitna ng ilog
Para di maanod ay merong pabigat
Na batong tihaba, katamtamang sukat
Kung ito'y iumang, maghapo't magdamag
Hangga't merong huli, doon nakababad
Karaniwang pain ay bulate at hipon,
Hindi namimili, kung ano'ng mayroon
Hito, biya kanduli ang nahuhuli
Kung minsan ay palos kapag sinusuwerte
Tilapia at karpa'y hindi pa kasali
Nang sumipot sila sa Ilog Marikina
Ay no'ng 1950s o dakong huli pa


PAKATI O PAIWAS TUBIG

Kung saan mayroong 'magkasangang' ilog
Mababaw na batis, na may konting agos
Ang paiwas tubig ay do'n ginagawa
Medyo naiibang paghuli ng isda
Ang isang branch ng ilog nami'y tatambakan
Ng siit, ng sanga ng mga halaman
Ng yagit, talahib, kahit anong sukal
Na tulad ng bato't dulo ng kawayan
Magsisilbi itong ng isda'y subsuban
Paglipas ng mga linggo o ‘sang buwan
Ang artificial lair na gawa ng tao
Ay meron nang isda, may laman na ito
Ang ulo ng batis na ay haharangan
Ng lupa't buhangin, a temporary dam
Para ang daloy ng tubig ay umiwas
Sa kabilang sanga ito ay lumipat
Habang ang fish haven nama'y natutuyo
Ang naroong debris mga hinahango
Ang mga isda na naiwa't na-strand
Ay papalag-palag, dadamputin na lang


PALUNDAG

Palundag at jackpot prinsipio'y pareho
Nagkaiba lamang sa sukat at venue
Palundag ay malaki, jackpot ay maliit
Ang jackpot ay iniuumang sa bukid
Palundag naman ay sa sapang makitid
Sa lugar kung saan ay mayroong agos
Na pag hinarangan, isda'y di lulusot
Tubig na naagos kapag hinarangan
Ng tulos at habing, yari sa anuman
Maaring iyero, talahib, tiniban
Na resulta'y isang artificial na dam
Ang level ng tubig ay di na pareho
High up above the dam, and very low below
Kelangang lumukso'ng sumusubang dalag
Nakaabang naman ay sahod na lambat
Di makaiigwal pag doo'y nasadlak


PAMAMARIL NG ISDA

Pamamaril ng isda ay maaring gawin
Sa pamamagitan ng baril na de hangin
O ng de pulbura, low or high caliber
At saan ba ito puwedeng isagawa
Maaring sa ilog, sa look o sapa
O body of water na mayroong isda

Nang ang tilapia ay di pa dumadating
Palagi nang dalag ang siyang nababaril
Para ang hunter ay di kita ng isda
Ng camouflage or blind, siya ay gumagawa
Sa tibag, sa puno, siya ay pumupuwesto
Minsan ay sa tiyakad na ang paa'y tatlo

Ang dalag kahit na hindi tamaan mo
Ng dahil sa shockwave siya ay nahihilo
Bago magkamalay dapat damputin na
Kung lalim ang tubig ay sisisirin pa
Mayro'ng disadvantage, ang resulta'y pasma
Kay tagal na bilad, biglang lulublob pa


PANGLOOB

Pangloob ay naiibang uri ng fishtrap
Di puwedeng tanggalin, di puwedwng ilipat
Pagkat iyo'y built in sa tabi ng tibag
Isang cubic chamber na inukit doon
Sa entrance sa harap naroon ang trapdoor
Sa loob ang trigger na magpapabagsak
Sa trapdoor pag trigger ay nasaling ng dalag


PAPUPOG

Ang Pagpapapupog ay paghuli ng isda
Tanging sa Kanduli lamang ginagawa
Gamit o implement ay di na kelangan
Sapat nang gamitin ay ang mga kamay
Ibabaw ng tubig ay kinakambugan
Para lumikha ng malakas na ingay
Pero mas magaling kung merong lambanog
Na sa tubig ay siyang ipangkakalambog
Ang mga kanduli ay nangakatakot
Sa graba o buhangin sila ay susubsob
Nakatago ang ulo, tiwarik ang buntot
Isa-isa sila'y dadamputin na lang
Pero sa pagdamplot ikaw ay kuwidaw
At baka matusok ang iyong mga kamay
Ang tamang paghuli ay paano baga
Ganito ‘yon ‘bigan, sana'y makinig ka
Ang ulo niya sa ‘yong palad ay isuklo
Saka supilin ang magkabilang tibo
Ng middle finger at saka hintuturo

PATUKBA

Patukba ay parang bingwit na maliit
Maikli ang pisi, ang tangkay ay siit
Tangkay ay matulis para maitusok
Pag iniuumang na sa tabi ng ilog
Sa dulo ng tangkay doon nakalawit
Ang pising sa dulo, taga'y nakakabit
Kung ito'y iumang ay sa dakong hapon
Pain ay palaka, kuliglig o suhong
IIwang magdamag hanggang sa umaga
ang oras na dapat sila'y pandawin na
Ang paing sa tubig ay kakawag-kawag
Ng bulig o dalag gustong sinisiyab
Ang aking patukba'y tatlumpu ang bilang
Di marami, di kaunti, lang ay katamtaman
Sa bilang na ito, bawat pag-uumang
Ang dalag kong huli'y naglalaro sa siyam
Ang paing kuliglig saan kinukuha?
Sa ilalim ng yagit sa bukid/tumana
Ang suhong naman ay sa mga putikan
Sa tabi ng ilog, kahit na nga saan
Ang palaka naman ay sa mga lawa,
Sa bukid, sa ilog at lugar na basa


SALAKAB AT SULAROT

Sularot at Salakab ay pareho lamang
Sa anyo at sangkap, parehong kawayan
Nagkaiba lang kung saan ginagamit
Salakab sa ilog, sularot sa bukid

Ang dalawang ito'y isa lang ang ayos
Parang baklad na maliit subalit pabilog
Sa kamay ay bitbit, sa isda'y pangsuklob
Kahit sa bukid man o kaya'y sa ilog
Hawakan ay sa itaas, butas na makipot
Isdang nasukluban, doon dinudukot
Ang anumang isdang nito'y masukluban
Ay para bang bigla mo siyang binakuran
Pagbabakod na di marahang ginawa
Kundi biglang bagsak, sa itaas nagmula
Sularot at salakab kapag pinagtabi
Sularot ay pandak, salakab ay malaki
Rehas ng sularot ay sadyang matulis
Agad bumabaon sa lupang maputik
At lupang malambot, tulad ng sa bukid

Rehas ng salakab ay hindi matulis
Sa sapa at ilog madalas na gamit
Lalo na't batis na mababaw ang tubig
Burak man o buhangin at saka palanas
O kaya ay lupang mabato't matigas


SALAPANG

Ng Salapang kayo'y nakakita na ba
Kung hindi ay ito ang kanyang kapara
Ang trident na laging ni Neptuno'y taglay
Na may tatlong talim sa dulo ng tangkay
Ngunit sa ‘min ito'y konting naiiba
Ang talim ay apat, kung minsan ay lima
Haba'y di iikli sa limang pulgada
At sa bawat talim ay mayroong sima
Ang isdang tamaan ay walang kawala

Tangkay na kawayan, otso piye ang haba
Uno'y media pulgadas naman ang taba
Gumagamit nito, hawak ay sa gitna
Habang nakatayo sa bungad ng Bangka
Sa isang kamay ang pangtanglaw ay taban
Habang sa likod ay merong sumasagwan
Dalag ang madalas na pakay at layon
Kahit anong isda, kung ano ang meron


SAPLAD

Ang Saplad ay sahig ng papag ang tulad
Na ang haba'y doble noong kanyang lapad
Sa Sapa o kaya'y sa Batis ng Ilog
Ito'y nakaharang, ang dulo'y pasubsob
May bahaging lubog, sagad sa ilalim
May bahaging litaw sa tubig at hangin
Sa flooring ng ilog, ito'y diagonal
Sa anggulong beinte at singkong baghagdan
May mababang dinding magkabilang tabi
Ang isdang mapadpad ay tiyak nang huli
Sa tulak ng agos, hindi makagalaw
Sa sahig ay sadsad, hindi makaigpaw
Nakangangang Saplad, magkabila'y habing
Na sa ibang bansa ay Weir kung tawagin
Ang layunin nito'y kiputan ang agos
Nang upang sa Saplad ang tuloy at pasok
Kasama ang mga isdang lumuluslos


SUMANGA

Sumanga ay basket, malalim, mahaba
Na konting masinsin at pino ang lala
Bunganga ay oval, bitbitan ay wala
Sa tubig na babaw ito'y ibababa
Hindi nakatayo kundi nakahiga
Bunganga ay harap sa bunton ng bato
Na singlaki ng tuhod o kaya'y kamao
Ng dalawang binti ito'y ipit-ipit
Habang papaloob, bato'y kinakabig
Ng pangkahig na gawa mula sa kawayan
Ang haba ay isa't kalahating dangkal
At ang lapad nama'y kalahati lamang
Kasama ng batong napasok sa loob
Ay ang mga isdang doo'y nakasubsob
Matapos ang mga isda ay makuha
Ang bato sa loob ay itatapon na
Kadalasang huli ay anu-ano ba
Bulig, hipon, biya't marami pang iba


SURO

Ang suro ay lambat, hugis tetrahedron
Ng apat na sulok siyempre ay mayroon
Ito'y nakatali sa tatsulok na frame,
kawayan o kahoy na sinalagunting
Sa dalawang dulo ng gunting na kahoy
Dulo ng Paripa'y nakakabit doon
Kabilaang dulo'y sulok na dalawa
Ang pangatlong sulok ay siyang 'manibela'
Doon hahawakan habang sinusuyod
Ang Digman o damong sa tubig ay lubog
Hipon, bulig, biya'y doon naiimpok
Sa sulok ng lambat, kung tawagi'y 'Pusod'


TAKILIS

Gamit sa Takilis ay anu-ano ba?
Kadena, Saha, Suro at wala nang iba
Tiniban ng saging, puputul-putulin
Sa habang 'sang metro, sobra'y huwag kulangin
ang mga upak ay paghihiwalayin
Sa lapad na half-inch, titilad-tilarin
Saka isusuot sa butas ng kadena
Distansiya'y salitan o otra sin otra
Parte ng kadena na mayroong saha
Dadalhin sa ilog do'n sa dakong gitna
Ng dalawang tao hila ang magkabilang
dulo ng kadena, magkabilang pampang
P'tungo sa malayong Surong nakaabang
Ang kadena'y lubog na yari sa bakal
Ang strips ng saha'y air-chambered at lutang
Ang katulad nito'y kurtinang tiwarik
Na sa river bottom doon nakasabit
Papuntang ibabaw, doon nakalawit
Ang 'kurtinang puti' habang umuusad
Isda'y natatakot, agad lumalayo
Palayo sa 'kurtina', palapit sa Suro
Dulo ng kadena'y doon magtatagpo
Sa harap ng naroon at abang na Suro
Isdang naitaboy ng Saha, natakot
Sa Pusod ng suro ay mapapasuot


TALABOG AT SAGAP

Talabog ay mga sangang maliliit
Pinagputol-putol at saka binigkis
Sa habang isang metro't laking isang yakap
Sa gitna o tabing ilog ibabad
Ng Hipong Tagunton upang pagtaguan
Paglipas ng tatlong linggo o isang buwan
Ang mga Talabog, dapat nang mapandaw
Ng malaking Sagap, ito'y sasahudin
At mula sa tubig, ito'y hahanguin
Hipong nakasiksik, tiyak na kasama rin
Kapag 'sang dosenang talabog meron ka
Ulam tatlong araw, maaring meron na
Anu-ano ba ang nasok sa Talabog?
Hipon, gourami, bulig, kung minsan ay palos
Ang Sagap na gamit, ano ang ayos ba?
Big basket na walang tangkay, ang niya ay kapara
Mula sa kawaya'y niyari't nilala


TUBLANG

Ang tanging isda na aming tinutublang
Ay palos na nasa lungga niyang taguan
Ang entrance ng lungga ay aming lalagyan
Ng lambat o dala, kahit anong umang
Ang 'bahay' ng palos ay aming gagawan
Ng butas na aming siyang paglulusutan
Ng tubo kung saan ang lason ay ibubuhos
Para mahilo at matakot ang palos
At paglabas niya'y sa lambat susuot
Ang lason na gamit nami'y walang iba
Katas ng tabakong binayo't niluba


TUNGYA

Ang Tungya ay umang na tulad ay Bubo
Isang dulo'y bukas, ang isa'y sarado
Dalawang piye o higit, ganoon kataba
Maaring apat o limang yarda'ng haba
Ang bukas na dulo ay siyang bunganga
Di tulad ng bubo, 'Galaw' siya ay wala

Sa mga pang-umang, ang galaw ba'y ano?
Ito ay pasukan, ang hugis ay kono
Ang isdang pumasok ay tuloy sa 'Hoyo'
Sa salitang barrio, ang hoyo'y ano ba?
A point of no return, in short ay huli na

Tungya ay yari sa mahabang kawayan
Na tinilad-tilad upang maging tadyang
Ng Lapat na lapad saka nilalahan
Na paikot-ikot, siyang naging katawan

Ng kuyagot ito ay sinusuksukan
Mula sa bunganga hanggang sa duluhan
May tali't pabigat ito'y ihuhulog
Kung saan malalim na parte ng ilog
Ang laging 'palaman', siit ng sampalok
Na ng mga hipon, gustong pinapasok
Nama'y sinusundan ng isda at palos

Paglipas ng ilang linggo o 'sang buwan
Ito ay panahong tama't katamtaman
Upang ang tungya ay mahango't mapandaw
Ang mga papandaw ng bangka ay sakay
Ang lubid na tali nilay hihilahin
Nang tungya'y mahango mula sa ilalim
At saka dadalhin sa aplaya't kati
Upang ang kuyagot ay ipa-isang tabi
Mga isdang sukol na ay maaani



KAMATAYAN NG ISANG ILOG

Simula pa noong aking kamusmusan
Ang ilog sa amin sa akin napamahal
Malaking bahagi ng kabataan ko
Ay dito nagugol hanggang maging tao

Malinaw ang tubig sa batis at layon
Sarap magtampisaw, kay sarap lumangoy
Sa kanyang agos ay nagpapati-anod
Sa uli-uli niya ay nagpapahigop
Sa alimbukay na pumapaibabaw
Mula sa ilalim masarap sumakay

Siya ay cornucopia ng likas na yaman
Ng isda sa tubig, halaman sa baybay
Sa kanyang aplaya'y kay inam mamasyal
Lunas sa isip na nagulumihanan
Ang singaw ng tubig at simoy ng hangin
Ng may karamdaman, mabuting langhapin

Doon sa malalim, nasa dakong gitna
Ang mga tao ay nagsisipamangka
Ang gamit ay sagwan o mahabang tikin
Sa minsan ay balsang tiniban ng saging

Ilog na piknikan ng napakarami
Nilang kakainin di na binibili
Magdadala lamang ng posporo, bigas,
asin at lutuan, ayos na ang lahat
Di na kailangan ang mamalakaya
Mangangapa lamang, ay merong ulam na
Hipon, bulig, biya, kasama nang tulya,
Di ka kakapusin, meron nang gulay pa
Gulay na nagkalat lamang sa baybayin
O gulay na galing sa tubig na lalim
Ito'y Kalabuwa, pechay ang kawangis
Masarap isigang lalo't sa kamatis

At sa kalaliman kay daming halaman
Kasama ng lumot, at sintas-sintasan
Digman at iba pa na gustong taguan
Ng Hipon, at biya, saka talibantan
Yaong aming ilog ay siya ring tahanan
Ng sulib, ng kuhol, ng susong tibagwang
Masarap ipangat, masarap subukan
Na pag ginataa'y lalong malinamnam

Ang hipong tagunton huli sa talabog
Masarap na pritong muna'y hinalabos
Ang higanteng hipon, kung tawagi'y ulang
Masarap iprito, isigang, iihaw

Sa katag-arawan ay maraming gamit
Ang mangingisda na dapat lang mabanggit
Ilan lang ang suro at saka takilis
Ang pagpapakati o paiwas-tubig
Talabog at sagap ay uso rin naman
Kitang at patukbang palubog o lutang
Pati na sumanga at bingwit o galay
Baklad na Bakikong, ito'y ubod galing
Ang anumang isda ay kayang hulihin
At kapag ang isda'y napasok sa hoyo
Ulam na masarap itong segurado

Gamit ay tabakong kinatas, niluray
Ang palos sa lungga din ay tinutublang
Na kapag nahuli'y di matuturingan
Isang delicacy, di mapepresyuhan

Sa lumot at digman maraming birabid
Molluskang walang shell at wala ring takip
Nariyan din naman ang susong pilipit
Na iba ang lasa, merong konting pait

At kapag tag-ulan, isda'y sumusuba
Nakaabang na ang bubo't balisasa
Pag magtatag-araw Isda'y lumuluslos
Ang saplad naman ang handa't nakasahod
Sa tabi ng saplad likas na may kubo
Laging umuusok, laging okupado
Ng mangingisda at mga piknikero

Barrio ay masaya pag naman bumaha
Tao'y nanonood ng flotsam o dagsa
Na nagkakaanod patungong ibaba
Siyempre mananagip hindi mawawala
Nasagip na troso'y magaling na kahoy
Panggatong na libre hanggang buong taon

Sa madaling sabi isang paraiso
Ang pinakamamahal kong ilog na ito
Ngunit ano'ng nangyari, ba't nagkaganito
Ang ilog na atin, may sakit, matamlay
At parang hindi na siya pa'y mabubuhay
Patuloy na agos nawala sa kanya
Lawang putol-putol na lang ang natira
Ang isda niya dati ay maraming uri
Ngayo'y janitor fish lang ang naghahari
Gano'n din naman ang kanyang tributaries
Sa kamay ng tao yun din ang sinapit
Ang ilog na dati'y kinasisiyahan
Ngayon ay isa na lang na basurahan
Naglutang ang plastic, karton, mga papel
At bote at lata naman sa ilalim
Parang mga ito ay hindi pa sapat
Nadadagdagan pa ng animal carcass

At kapag tag-ulan at siya ay bumaha
Maaki ang sakop, isang dambuhala
Mga pag-aari ay napipinsala
Buhay nakikikitil pag siya'y nanalasa
Ang may kasalanan ay sino pa kaya
Sila'y walang iba kundi tao na rin
Na pangsarili lang ang naging hangarin
Di pinag-ingatan ang kapaligiran
Na sila rin naman ang nakikinabang
Tinibag ang bundok, inubos ang gubat
Na sana'y naroon at watershed dapat
Sa moisture at tubig, sana ay hahawak
Kugon ay ginanot, talahib tinabas
Na kundi sinunog, inani ng sagad
Resultang erosion, sanhi ng landslides
Maraming species ang nangakalagas
Walang matirahan, they've lost their habitat

Paano pang ilog nati'y mabubuhay
Kung ang tributaries niya na'y mga kanal
Na dati'y linaw na tubig ang nadaloy
Ngayon ay maitim, may kasamang lason


PALAKAYA SA KANAL AT BUKID


JACKPOT

Ang Jackpot ay lambat, panghuli ng isda
Na mayroong poste sa dulo't kabila
Eighteen by eighteen inches, karaniwang sukat
At net ng volleyball ang niya ay katulad

Pilapil sa bukid ay mayroong pukas
Daanan ng tubig, Butasan ang tawag
Pag tubig sa pitak ay gustong isalin
sa kabilang pitak, dito padadaanin
Ang Jackpot ay dito naakma't dapat
Nakatusok sa pilapil, naroon magdamag
Ang sinasahod ay bulig saka dalag
Gustong kumabila, kaya lumulundag


PAGLILIMAS

Ang paglilimas ay saan ba ginagawa
Sa mga bukirin, sa kanal o lawa
Sa katag-arawan, maaring sa sapa
Na putol-putol na at agos na'y wala

Kung ang paglilimas, sa kanal gagawin
Sa tamang sukat ay hahati-hatiin
Sa pamamagitan ng dam o pilapil
Na yari sa damo, lupa kaya'y putik
Saka isasaboy palabas ang tubig
Madalas na gamit, balde, pala't timba
Pag tubig ay nasaid, lilitaw ay isda


PANDADAKMA NG PALAKA

Sa buwan ng Hunyo o kaya ay Hulyo
Bukid ay sagana sa sariwang damo
Basa na at akma sa pag-aararo


Habang umuugit ang mga matanda
Nakaabang naman kaming mga bata
Ang nabubulabog na mga palaka
Aming hinahabol, aming dinadakma
Palakang masarap iihaw, iprito
Kung di ka kumporme ay tinolahin mo


PANG-IILAW NG PALAKA

Bago pa sumiklab ang nagdaang giyera
Hanggang sa dulo ng dekada sitenta
Ay malalawak pa ang ating bukiran
Maraming palaka lalo na't tag-ulan

Nang kami'y bata pa'y alam na alam ko
Ang paghuli ng palaka ba ay papaano
Ang isang paraan, maghihintay kaming
Lumakas ang ulan sa gabing madilim
Kapag ang bukiran sa tubig ay lubog
Palaka ay sadsad para di malunod
Ang "sadsad" sa amin ang ibig sabihin,
Umaahon sa kalsada, kaya'y sa pilapil
Wala nang dapat pa kaming ibang gawin
Kundi isa-isang sila ay dakmain
Hindi lumulundag, hindi gumagalaw
Dahil sa aming flashlight ay nasisilaw
Sa Kaya o Supot muna ang istasion
Sa baga, caldero o kawali ang tuloy
Inihaw, tinola o pritong malutong

Marami sa mga batang laki ngayon
Ay hindi alam na palaka'y edible
Specimen lang para sa Biology
Ang kanilang papel, hindi culinary
Ang kainin sila'y tunay na kadiri


PAMIMINGWIT NG PALAKA

Buwan ng Septiembre, Octubre, Noviembre
Bukid pa ay basa, palaka'y marami
Bingwit saka salok, gumagawa kami
Bingwit walang taga, pain ay bulate
Kapag sa pain ay meron nang kumagat
Ang dulo ng bingwit, agad inaangat
Palakang nabitin, aming tinatagtag
Upang sa supot o salok ay malaglag


BITAG AT PATIBONG

BANGKULONG

Bangkulong ay isang uri ng patibong
Na ang nasa't pakay ay lakad na ibon
sa loob ng gubat ito'y iniuumang
Puwede sa matambo't talahibang lugar
Ito ay yari sa yantok na nilala
O lapat ng kawayan na sinala-sala
Hugis ay tihaba, kwadrado o bilog
O ano mang hugis na puwedeng pang saklob
Sa loob ay merong pain at pangati
At kisiw na pabagsak kapag na'y nasanggi
Ang pain ba'y ano, ito ay pagkain
Pangati naman ay ibong kauri din
Na sa ibong pakay ay tatawag-pansin
Kisiw sa Ingles ay trigger sa pagbagsak
Kapag ang pakay na ibon ay tumapak


BITAG

Ang bitag naman ay panghuli ng tarat
At iba pang ibong dumapo't tumapak
Yari sa kawayang buo o biniyak
Haba kadalasan ay dalawang metro
Magkabila'y tulis, bakit ba ganito
Tulis sa ibaba'y siyang itinatarak
Sa pilapil ng bukid na sadyang malawak
Tulis sa itaas ay ano bang pakay
Para ang ibon ay di doon tumambay
Sa halip ay sa pansol na horizontal
Nagsisilbing trigger kapag dinapuan
Ng tarat na napipilitang dumapo
Sa lawak ng bukid, siya ay nahahapo
Ang pansol o trigger bakit imiigkas
Dahilan ay goma na siyang bumabatak

KURAG

Kurag ay lambat na panghuli ng ibon
Na iniuumang kung saan may balong,
may bukal, saluysoy, tubig na nadaloy
Kami'y gumagawa ng sapa-sapaan
Kung saan ang ibon puwedeng magtampisaw
Maligo't uminom kapag nauuhaw
Lalo na at tirik, mainit ang araw
Magkabilang panig ng sapa-sapaan
Para makaakit, may budbod na palay
Meron pa ring pain, pangati o decoy
Upang makatawag ng kapuwa ibon
Ang aming pangati, kadalasa'y maya,
Mayang paking, bulik o kaya ay pula
Nakakahuli rin ng mayang simbahan,
Ng luklak, ng tikling-katigan o kilayan
At ng ibang ibong doo'y mapadaan

Ang kurag ay parang pahina ng aklat
Magkalayo sila pero nakabukas
Na biglang sasaklob at biglang iigkas
Kapag ang pamitik ay iyong binatak
Ang palay na pain, ang sapa-sapaan
At mga ibong dayo ay masasakluban
Kurag operator ay ba't di nakikita
Sa blind o camouflage, nakatago siya


SILO

Ang silo ay isang uri ng panghuli
Ang gamit ay lubid, pisi din ay puwede
Depende sa pakay o hayop na quary
Sari-sari't iba, sila ay marami
Mayroong maliit, mayroong malaki


MGA LARO, LARUAN AT LIBANGAN

Ang mga larong dito ko'y isasaysay
Ay aming nilaro hindi lang namasid
Ang mga laro na hindi pa no'n oso
Di ko babanggitin, di isasali ko

GAGAMBA

Noong bata kami, kapag na'y tag-ulan
Maraming gagamba kahit saan pa man
Gabi kung sila ay lumitaw, lumabas
Kung saan madamo, mapuno, magubat
Gumagawa sila ng kanilang "bahay"
Na yari sa sapot na sadyang matibay
Bahay na ang silbi'y bitag na madikit
Insektong sumagid, tiyak na sasabit
Insektong trespasser ay mararamdaman
Ng naghihintay at gutom na maybahay
Ng sapot ito ay kanyang babalutin
A source of nutrition, tiyak na pagkain

Ngunit hindi laging gano'n ang eksena
Ang orb o bahay na gawa ng gagamba
Ng insektong pakay, wala pang biktima
Ng batang makulit siya'y nadakma na
Sa bahay ng posporo siya'y ikukulong
Sakapuwa gagamba siya'y isasabong

Laban ng gagamba'y di na kailangan
Ang ring o arenang maluwang na lugar
Sa kaprasong tinting sila'y pawawalan
Do'n magpapambuno at magsasaputan
Ang unang makagat tiyak nang matatalo
Dahil nanghihina siya na ay dehado
Dugong kulay patis siya'y lalabasan
Kung sabihin namin, siya'y "napatisan"
Resultang madalas, siya'y masaputan
E ano pa nga ba, siya ang talunan

Para ang gagamba'y madeklarang talo
Di laging kelangang masaputan ito
Kapag ang gagamba sa lupa'y bumagsak
Kung siya'y talo na'y nasa pag-uusap
Me usapang kapag bumagsak ng dalawa
Tapos na ang laban, siya ay talo na

Noon kami ay may pinaniniwalaan
Gagambang sili daw ay sadyang matapang
For the simple reason, sili ay maanghang
Pero sa tapang ay walang hihigit pa
Kung sila'y sa electric line mo nakuha
They are strong and fearless, ruthless as they are fierce
They will deliver shock to any arachnid


HERINGGA

Heringga ay big version ng heringgilia
Parehong may piston at cylinder sila
Sa cylinder inilalagay ang likido
Ng piston ay itutulak naman ito
Hanggang sa lumabas sa butas sa dulo

Ang kanila lang na ipinagkaiba
Maliit ang huli, malaki ang una
Heringga ay yari sa buho o kawayan
Cylinder at piston, pati na ang tangkay
Ang piston ring niya'y bilog na basahan
At ang heringgilya ay sa plastic naman
Huli'y may karayom, ang una ay pulpol
At malaking butas ang una ay meron
Na ¼ of an inch, sa dulo naroon
Ang laman na tubig, sirit ay malakas
Kapag ng piston siya na ay itinulak

Kung ang heringgilya ay gamut ang laman
Ang heringga'y hindi, isa lang laruan
Ang laman na tubig ay ipinambabasa
Sa mga kalarong maliit na bata


Sila ay pareho kung sidlan ng laman
Heringgilya'y mula sa ampule o vial
Heringga ay mula sa baldeng maliit
Likidong panglaman, doon sumisipsip
Kapag ang cylinder, puno na at tigib
Pagtulak ng piston, malakas ang puslit

PATAS

Prinsipyo ng patas at noong heringga
Ay tulad na tulad noong heringgilia
Pare-pareho lang, sila ay di iba
Sa piston-cylinder magkatulad sila
Ngunit sa palaman di pareho sila
Laman ng heringga at ng heringgilia
Ay lagi nang tubig, liquid o likido
Ang laman ng patas naman ay solido
Tulad ng pellets ng binasa na dyario
Isa'y nasa bungad, isa'y nasa huli
Paper bullets silang pareho ng silbi
Bullet ay pupuslit pagtulak ng piston
Katulad sa popgun na bala ay tapon



HARI-HARIAN SA ILOG

Ang barrio namin ay dating maliit lang
Ngunit lumalaki habang tumatagal
Ng dalawang ilog kami'y nasa baybay
Ilog Marikina doon sa kanluran
At Ilog ng Nangka sa hilaga naman
Di katakatakang kami'y laking-ilog
Marunong lumangoy, hindi malulunod

Nang kami'y maliit, ang aming laruan
Sa gilid ng tibag ay 'Hari-harian'
Ang basang putik na aming inihaplas
Sa aming katawan nagiging madulas
At saka kami ay magsipagtutulakan
Magsisipagbuno at magbabatakan
Ang batang magaling 'Haring' tinatanghal
Sa tronong madulas, hindi natatanggal


HULIHAN SA ILOG

Ang isa pang laro namin ay 'Hulihan'
Sa kati o tubig ay naghahabulan
Pag ika'y nataga sa paa o kamay
O anumang parte ng iyong katawan
Ay ikaw na ay out at siyang taya naman

Ito'y gawa namin ng hubo at hubad
Bubot na katawan, mababad, mabilad
May oo at merong hindi pa 'binyagan'
Sama-sama kami, boys, girls at ang 'ewan'


HUKAY-HUKAY MANI

Ang isa pang laro na ginawa namin
Hukay-hukay Mani kung aming tawagin

Kung sa ibang bansa ito'y may katumbas
Ewan ko kung mayro'n at ano ang tawag
Gano'n pa ma'y aking isasaysay sa inyo
Kung ito'y laruin ba ay papaano

Ang laro na ito ay pang-maramihan
Ng dalawang leader pa ay kailangan
Sa dalawang pangkat, kelangang mahati
Ang mga tauhang nila ay napili
Sila'y titingkayad, tig-isang hilera
Sa harap ng bawat leader na dalawa
Sa ayos na sila ay magkakasunod
Sa harap ang una ang iba'y sa likod
Ang dalawang leader ay manuhan muna
Kung sino ang active at lalarong una

Ang leader ay merong batong kipit-kipit
Kunwa'y isasalin, kanyang isisiksik
Sa kuyom na palad ng bawat tauhan
Ng kalabang leader nama'y huhulaan
Sino sa kabila ba ang merong tangan
Sa batong iisa ngunit hindi alam
Kung kanino naro'n, ito ba'y nasaan

Ang opposing leader kapag na'y humula
At ang kanyang hula ay swerteng tumama
Ang kalabang grupo'y steady lang muna
Nakahulang grupo'y siya namang uulit
Ng unang prosesong dati nang nabanggit

Kapag ang magic stone ay di nahulaan
Ng other team kung nakanino ba't saan
Ang winning team ay may isa nang panalo
Forward ay hahakbang ang kanilang grupo
Ngunit bago ito nila'y isagawa
Palitan ng verses sila'y meron muna
At ‘yun ay ganito sa ‘king pagkatanda
"Hukay-hukay mani, hukay-hukay mani"
"Anong ginagawa n'yo? " "Kami'y umiihi."
"Kayo ay lumayo, kahit na kaunti,
Dahil nangangamoy, masyadong mapanghi! "

Mga verses na ito kapag na'y nausal
May grupong nanalo na ng isang hakbang
Episode na ito'y paulit-ulit lang
Hanggang may team na mauna sa finish line


LASTIKO

Palibhasa'y kapos kami sa laruan
Ang kahit na ano'y pinaglilibangan
Ang ilan dito ay goma at lastiko
Na kay daming laro, mamimili kayo

Sa larong Ihip ang goma'y ilalapag
Sa bangko o mesang katamtamang lapad
Salitan ang player, pato niya'y hihipan
Kanya na ang ibang gomang madikitan

Sa Sulot ang konting lupa'y ibubunton
Doon ang lastiko'y mga ibabaon
At magmamanuhan kami sa jack n poy
Kung sino ang mano't unang sasalisol
Pag ako ang mano, lupa'y susundutin
Ng aking hawak na sangdangkal na tinting
Anumang mahagip na lastiko'y akin

Sa Pitik, ang gomang mga pinagbuhol
Sa lupa o mesa'y ilalapag iyon
Salitan ang mga player sa pagpitik
Pag may humiwalay, yon ang kanyang hamig

Sa Hagis ang mga player ay mag-iitsa
Sa lupa ng kanilang tig-iisang goma
Susunod na hagis, iyon na ang tira
Pag may napatungan, iyon na ay kanya
Ang anumang hagis na hindi pumatong
Sa mga taya ay masasama na iyon
Kaya mga tayang goma'y dumadami
Ang maraming tayang nagkatabi-tabi
Pag napatungan mo'y hamig na malaki


LUKSONG LUBID

Nang kami ay mga bata pang maliit
Ang isang laro namin ay luksong lubid
Puwedeng pang-isahan, puwedeng pang-marami
Depende kung tatlo o ilan ba kami

Pag walang kalaro't nag-iisa ako
Lubid ay hawak ko magkabilang dulo
Ang isang dulo'y hawak ko sa kaliwa
At ng kanan naman ang dulong kabila
Ng dalawang kamay ko'y iwawasiwas
Ang lubid sa aking uluna't itaas
At ilalim ng paang sumabay ng lundag
Nang paulit-ulit hanggang sa magawa
Ang bilang ng lundag na ko'y itinakda
Na one to one hundred bilang halimbawa

Me nakita ako na taong magaling
Sa pag-i-skipping rope, the best that I have seen
Ang mga kamay niya ay pinag-e-ekis
At saka ang lubid niya'y ihahagkis
Forward, backward, either, he does it very well
I could nothelp but show admiration for him

Pag merong kalarong isa pang dumating
Sa lubid ko'y puwedeng siya'y makilundag din
Loop ng skipping rope ko ay hahabaan
Siya ay papasok sa aking harapan
In unison kami ay saka lulundag
Kasabay ang sigaw at tawang malakas

Pagluluksong lubid kapag dalawahan
Isang dulo ng lubid ay itatali lamang
Sa isang puno o haligi ng bahay
Ang isang dulo na ng bata ay hawak
Up and down ay kanya na iwawasiwas
Ang kalaro niyang naroon sa "labas"
Ay biglang "papasok" at saka lulundag
Ang loop ng lubid na paroo't-parito
Tumaas-bumaba sa bawat paglukso
Masayang tanawin no'ng ako'y bata pa
Sad to say na ngayo'y di na nakikita

Ang larong tatluhan, kung minsa'y apatan
Paano ba gawin, ito ay simple lang
Magkabilang dulo ng lubid ay hawak
Ng dalawang batang siyang nagwawasiwas
Ng lubid paikot, pababa, pataas
Habang ang dalawa'y siyang lumulundag

Itong luksong lubid, lamang sa totoo
Ay tamang paraan ng pag-eehersisyo
Dahil nga sa ikaw ay palukso-lukso
Lahat gumagana, muscle, litid, buto
It requires a degree of mental alertness
Every jump is a step to physical fitness


PIKO

Ang piko sa Ingles ay Hopscotch ang tawag
Nilalaro namin noon na madalas
Sa lupa o semento, kami'y gumuguhit
Ng geometric figures, sila'y kabit-kabit
Kung baga sa hagdan ay mga baitang
Merong tatapakan, merong lalakdangan
Una't pangalawa'y mga parihaba
Pangatlo'y gano'n din, may hati sa gitna
Rectangle ulit ang susunod na kahon
Ang dulo at huli'y hating buwan o halfmoon

Sa huling rectangle, ibaba ng halfmoon
Ang manuhang linya'y nakaguhit doon
Ang pato ng player doon ihahagis
Ang patong bumagsak malapit sa guhit
Siya ang number one, ang mano at una
Sa laro na ito ay unang titira

Pamato ng players ay ano-ano ba
Puwedeng batong lapad o kaya'y bibinga
Bibinga sa amin ay mga pirangot
Na maliliit ng basag na palayok
O pasong tanimang nagkadurog-durog
Puwedeng pamantingin (na sa Ingles ay shard,
O pirasong maliit ng pinggang nabasag)

Ang larong piko ay di pare-pareho
Dito sa atin o saan man sa mundo
Iba-iba ang rules o ang reglamento
Ang laki ng grid onito'y playing area
Ay di rin pareho, sila'y iba-iba

Sa piko ang pasimula ay ganito
Pato'y ihahagis ng player na mano
Sa unang baitang, unang rektanggulo
Ang kahong may pato ay lalaktawan niya
Sa pangalawang kahon ay tatapak siya
Nang pakandirit at di dalawang paa
Sa pangatlong kahong hinati sa gitna
Tapak ay dalawa, split at bukaka
Sa humating guhit ay nakasaklala
Isang tapak ulit sa pang-fourth na kahon
At dalawa naman sa panghuli't halfmoon
Sa dalawang paa ay puwedeng pumihit
At magsimula sa hakbang na pabalik
Kung ano ang steps sa papunta doon
Sa pagbabalik ay pareho di't gano'n
Kapag ang second box ay kanyang narating,
Patong nasa first box, niya'y dadamputin
At saka lalabas, pakandirit pa din
Siya na'y nakabuo ng kumpletong cycle
Siya ay tatayo sa harapan ng grid
Saka patalikod, pato'y ihahagis
Kahong binagsakan, lalagyan ng ekis
Iyon ang kanyang bahay, di puwedeng tapakan
Ng kanyang kalaban, tanging siya lamang
Na may-ari ang siyang maaring tumapak
Ayon sa tuntunin, dalawang paa dapat

At tuloy ang laro, the same player pa rin,
Ang naunang cycle kanyang uulitin
Sa kanyang pagpaparoo't-parito ay
Madadaanan niya ang sariling bahay
Kapag nagkamali niyang tinapakan
Ang kanyang bahay ng isang paa lamang
Ang bahay niya'y sunog, wala na siyang bahay
Siya na ay dead muna, hindi na titira
Maglalaro naman ay ang kalaban niya

Ang laro na ito'y maraming tuntunin
Na ng naglalaro ay dapat na sundin
May puwedeng baguhin, may puwedeng alisin
Narito ang ilan, aking babanggitin:


Sa hagis ng pato'y dapat na matiyak
Na ito sa guhit ay hindi babagsak
Sa pagkakandirit o sabay-paang bagsak
Iwasang sa guhit ikaw ay tumapak
Ang bahay ng iba'y dapat ding iwasan
Pag natapakan mo, ikaw na ay patay
Sa hagis ng pato para magkabahay
Ikaw ay made-dead, and the same rules apply
Pag bahay ng iba'y iyong binagsakan

Sa tinagal-tagal ng n'yo'y paglalaro
Ng bahay ang grid ay halos na mapuno
Agrabiadong player walang matapakan
Partida't palugit siya'y binibigyan
Sa porma ng loop ito ay iginuguhit
Kung tawagi'y "tenga" sa outer side ng grid
Dagdag na ispasyo, extra stepping space
Para sa player na kokonti ang bahay
Sa stepping space siya na ay kulang
As larong ito ang panalo'y sino ba
Siyempre ang maraming bahay na nagawa


SALAGUBANG

Sa tumana naman, pag buwan ng Mayo
Kapag takip-silim ay maraming tao
Iyon ang oras ng paglitaw, pagsabo
Ng salagubang naming inaadobo

Kapag bagong ulan, tamang araw iyon
Sa pananalagubang kapag dapit-hapon
Ang bata, matanda ay may dalang bumbong
Ng lata o bote o kaya'y garapon
Lagayan ng mga nila'y maiipon
Na pag adobo na'y masarap, malutong

Panahon din iyon sa mga tsikiting
Na ang punong mangga'y kanilang ug-ugin
Ang nalalaglag na mga salagubang
Nila'y pinupulot, gagawing laruan
Tinatalian ng maikling sinulid
At paliliparin ng paikit-ikit

Larong 'balikwasan' kung aming tawagin
Back-to-back, salagubang, pagdidikitin
Malagkit na dagta ng mangga ang gamit
Saka ilalapag silang patagilid
Kung sino ang siyang tumayo, tumindig
Ang may-ari ang siyang panalo't hahamig
Ng taya na walang iba't kadalasan
Ay ang naiipon nilang salagubang


SIKLOT

Ang siklot ay larong Jackstone ang kapara
Ngunit may bahaging konting naiiba
Gamit sa jackstone ay bato at bola
Sa siklot ay puro bato't walang iba

Sa jackstone ang mga "bato'y" isinasabog
Sa sahig at isa-isang pinupulot
Ngunit bago pulutin ang bawat isa
Bola ng jackstone, ihahagis muna
Habang itoy nasa ere at itaas
Ang isang bato ay madadampot dapat
At bola'y masalo habang bumabagsak
Inuulit hanggang maubos ang bato
Unang makabuo ay siyang panalo

Sa siklot ang pagkakaiba ay narito
Sa palad ay hawak ang sampu na bato
Sila'y ihahagis nang mababa lamang
Saka sasaluhin ng likod ng kamay

Sa likod ng kamay di sasampid lahat
Siempre sa sahig ay merong malalaglag
Ang mga nalaglag, sa sahig sumabog
Isa-isang sila ay dapat madampot
Gamit ay kamay na may bato sa likod
Mga batong naro'n di dapat mahuhulog

Ang mga batong nasa likod ng kamay
Sa ere ay muling ihahagis naman
Ng palad sila ay dapat na masalo
Di dapat malaglag kahit isang bato
Ang mga bato na dating nasa sahig
At mga bato na sa kamay sumampid
Ay pagsasamahin, sampu sila lahat
At muli sa sahig silay ikakalat
Isa-isa sila'y muling dadamputin
Ngunit ang pagdampot bago pa man gawin
Ay meron nang batong ini-isang tabi
Bilang isang bola ito'y magsisilbi
Tulad ng rubber ball sa jackstone baga
Na bago dumampot, ihahagis muna
At bago ang bolang bato ay bumagsak
‘Sang bato sa sahig ay nadampot dapat
Hanggang sampung bato ay makuhang lahat
Uulit-ulitin ang steps na ito
Unang makabuo ay siyang panalo

Meron kaming ruling na noon ay puwede
Pagdampot sa bato'y maaring doble
Puwedeng isang dakot, bato ay lahatin
Kung kaya ng palad na lahat ay saklutin

Ang laro na ito sa ibang lugar kaya
Paano bang nilalaro't ginagawa
Ay hindi ko batid, at hindi ko alam
Ng paumanhin po ako'y inyong bigyan


S I P A

Ang sipa ay puwedeng laruing nag-iisa
Puwedeng dalawahan, tatlo o higit pa
Ang gamit ay pitsang may butas sa gitna
O kaya ay tansang binutasan muna
Saka sinulutan ng papel o plastic
Na para buhaghag ay ginupit-gupit

Ang pagsipa o "kicks" ba ay papaano
Marami at dito ay sasabihin ko
Merong ang gamit ay sole o talampakan
O gilid ng paa kaliwa o kanan
At gilid na labas o gilid na loob
Puwede ring kalamnan sa itaas ng tuhod
Puwedeng nakayapak, puwedeng may sapatos

Sa taas ng sipa ay may usapan din
Laging lagpas-singit, hindi kukulangin
Kapag ang sipa mo'y masyadong mababa
Ikaw ay dead na at it is other's turn muna

Mga manlalaro muna'y may usapan
Ang "kicks" na gagawin, gaano ba't ilan
Maaring one hundred ang bilang na takda
Panalo ang unang siyang makagawa

Hindi kailangang agad na marating
Ang bilang na takda o required na number
Puwedeng utay-utay i. e. in installment
Ngunit meron akong kalarong magaling
Ang 1 to 100 kayang kayang gawin
Ito'y in one session at walang pahinga
Kung tawagin nami'y straight o Takada

Siempre sa talunan ay merong parusa
Achoy o na-achoy kung tawagin siya
Sipa'y ise-serve niya sa mga nanalo
Saka sisipain namang todo-todo
niya'y pupulutin saan man napunta
Pag over the bakod, sobrang penitensiya.


TATSING

Ang Tatsing ay sugal, kung minsan ay laro
Na mayroong taya at saka pamato
Kapag ang taya ay kasoy, kaya'y tansan
Ito ay laro lang, ito'y hindi sugal
Kapag ang taya at labanan ay pera
Ito'y hindi laro, ito ay sugal na

Sa taya na tansan o kasoy na buto
Ang pamatong gamit, madalas ay bato
Kapag ang labanan nama'y pera-pera
Ang taya't pamato, siyempre'y mga barya
Ang pamatong gamit ay isang mamera

Ang coin na ‘sang pera noon ay malaki
Ang mga maliit ay diyes, singko, beinte
Pinakamalaki ay ang isang pera
Siyang patong peborit, di katakataka
Mabigat, magaling na siyang ipangtira

Sa lupang malinis, gumuguhit kami
Ng square o circle, katamtamang laki
Ang pera, tansan o kasoy na pangtaya
Doon ilalagak, siyempre ay sa gitna

Sa layong otso piye, dalawang metro kaya
Ay mayroong guhit, sang yarda ang haba
Ang guhit na ito ay siyang manuhan
Ang mano't kulelat dito malalaman
Habang nakatapak sa cicle o square
Ang aming pamato'y ihahagis namin
Kung kaninong pato ang siyang malapit
Sa kanyang pagbagsak sa manuhang guhit
Ay siya ang mano at unang titira
Sa nangakatayang tansan, buto, pera

Patong malayo sa guhit na manuhan
Di muna titira, siya'y maghihintay
Hanggang ang kalaban niya ay "mamatay"
Ang mamatay ba ay ano'ng kahulugan

Ito'y pag tumira ang kanyang kalaban
At sa taya'y walang lumabas isa man

Pagtira'y ano ba ang ibig sabihin
Ito'y paghahagis ng pato mong angkin
Upang mga taya'y tamaan/palisin
Sa kulungang guhit sila'y mailabas
Ang mailabas mo'y sa iyo nang lahat

Kapag ang pamatong iyong ipinangtira
Ay di nakapalis ng kahit na isa
Sa mga naroong tansan, buto, barya
Ikaw muna'y patay, di na titira pa
Kung saan ang patong iyo ay tumigil
Di dapat mong siya doon ay tinagin
Sumunod na player pag nakapaglabas
Ng isa sa mga tayang nakalagak
Siya ay buhay pa at titirang muli
Ngunit maaaring siya ay pumili
Puwedeng tirahin niya ay ang iyong pato
Na pag tinamaan, tapos na ang laro
Ang tayang sa loob ng circle ay lagak
Siya ang dadampot, sa kanya nang lahat


TIYAKAD

Tiyakad ay dalawang putol ng kawayan
O anumang kahoy na din ay matibay
Ang taas ay pantay-tao o higit pa
Diametro'y isa't kalahating pulgada
Isang pares na may tapakan pareho
ang taas ay mga 50 centimetros
Sinukat magmula sa ibabang dulo
Ang naglalaro ay dito tumatapak
Na angat sa lupa siya ay lumalakad
Dalawang kawayan sa dulo ay hawak
Ng tig-isang kamay para makatatag
Sa Ingles ay STILT ang dito ay tawag


TRUMPO

Ang laro sa trumpo na inabutan ko
Sa barrio namin ang ngalan ay Padiego
Ang tamang spelling at talagang tawag
Ay hindi ko alam, hindi ko matiyak
Ngunit aking alam ang alituntunin
Kung p'anong ang laro ay dapat na gawin
Sila sa inyo ko'y iisa-isahin

Sa lupa'y guguhit ng isang bilog muna
Na ang diametro'y mga isang yarda
Guguhit ng ekis sa gitna at loob
Ang crossing ng ekis ay siyang centerpoint
Ng mga player ay siyang patatamaan
Ang mano't ang taya saka malalaman

Sa rules ng manuhan, kami ay strikto
Di komo malapit ang tama ng pako
Ikaw na'y di taya, ikaw na ay mano
Dapat umiikot, buhay ang iyong trumpo
At kelangang ito pa ay masate mo
Pag di mo nasate, ikaw din ay talo
Mayroon kaming rule na taya ang kulelat
Ang iba ay buhay at titirang lahat
Nagsosolong taya ng kotong ay tadtad

Taya'y dumadami habang tumatagal
Ano ba ang sanhi, narito ang ilan
Mayroong tumira, umikot sa labas
Di naman nasate, o kaya'y nalaglag
Kaya'y may tumira, sa loob umikot
Hindi nakasikad, namatay sa loob
Puwede rin naman na trumpong binitawan
Ay walang nasaling sa taya isa man
At di nakaikot, tuluyang namatay

Sa mga manuhan, ay may Huling-kabit
Isang alituntuning madalas mabanggit
Halimbawa'y pato na 'yong inihagis
sa linyang manuha'y pinakamalapit
Pag ito'y napatungan ng pato ng iba
Ikaw na'y kulelat, siya ang mano na
Sa laro ng trumpo ito din ay umiiral
Pag tuldok ng trumpo mo ng iba'y timamaan
Siya na ang una, ang kulelat na'y ikaw

Ang mga trumpo na taya at 'patay' na
Ng mga 'buhay' silay tinitira
Trumpong nakataya kapag napakuan
Ito'y 'nakotongan' kung aming bansagan
Pag ang tayang trumpo'y natuklap, natapyas
'Nasiklatan' naman naming tinatawag
Trumpong itinira, pag hindi umikot
Iyon na ay patay, taya na sa loob

Trumpong di umikot, pero me nagalaw
Na trumpo na taya, siya pa rin ay buhay
Puwedeng muli't ulit siya ay tumira
Iyon ang tinatawag namin na 'maniola'
Ang trumpong nabuhay sa labas ng guhit
Pag di mo nasate, ikaw na rin ay 'dead'

Pag ang iyong trumpo'y sa loob umikot
Di puwedeng galawin habang nasa loob
Di puwedeng satihin, di puwedeng akayin
Kanyang pagkamatay ay dapat hintayin
Kapag namatay ay sa loob hindi dapat
Kelangang sa labas siya ay makasikad

Ang aming parusa sa mga talunan
Sa pako ang trumpo nila'y tatalian
Ang ulo ng trumpo ng mga nanalo
Ikakama sa lupa nang nakausli ang pako
Ang trumpong may tali'y doon ihahampas
Do'n sa aming barrio ay Batbatan ang tawag


TULAG

Ang tulag ay isang larong naiiba
Hindi nilalaro nino ma't bala na
Ito ay laro ng mga nandadamo
Damo na para sa kalabaw at kabayo

Mga mandadamo'y ano ba ang gamit
Merong sakatero, siyanse at karit
Ang siyanse'y pangsudsod ng Kawadkawaran
Na paborito ng kabayo't kalabaw

Ang tulag na laro ba ay papaano
Pagbasa'y ituloy at sasabihin ko
Sa layong dalawa, kaya'y tatlong metro
Sila'y maglalagay ng tangkay ng damo
O kaya ay strand noong Kulasiman
At ng siyanse ito ay patatamaan
Ang strand o tangkay kelangang mahati
Para madeklarang ikaw ang nagwagi
Kung sino'ng manalo ay merong pabuya
Ang kimis ng damo na kanilang taya

Makabuluhan na dito ko'y banggitin
Anu-anong damo meron bas a amin
Nariyan ang barit at damong kalabaw,
Kampay, damong baka saka bakiskisan
Muta, amorseko at mais-maisan
Kay dami pang ibang ko na'y nalimutan

MGA LARO SA SALITA

Noong kami'y mga binatilyo pang bata
Ay mayroong mga laro sa salita
Na narinig namin sa mga matanda
Ang isa dito ay ang bugtung-bugtungan
Sa mga gabing may mga nagdadasal
Para sa kaluluwa ng isang yumao
Nagsisimula sa araw na pangatlo
Mula sa araw ng kanyang pagkamatay
Hanggang huling gabi, ito ay pang-siyam
Palitan sila ng kani-kanyang bugtong
Merong talinhaga, pahayag na tanong
May sukat at tugma, katulad ay tula
Ang bawat naroon ay puwedeng humula
Panalo ang unang may sagot na tama
Sa bawat gabi ng mga pagtitipon
Ay mayroong kape, biscuit din ay meron
Sa una't sa huli'y may pospas o goto
O kaya naman ay dinuguan at puto
Nadinig namin din ang Juego de Prenda
Sa mga matanda, ito'y laro nila
Kaming mga bata, bagaman nakinig
Kung paano ba ‘yon ay di namin batid
Sa pang-unawa kami pa ay mga kulang
Wala pa sa idad, di pa tamang gulang
Kung ang matatanda'y may larong salita
Ay mayro'n din naman kaming mga bata
Katumbas sa Ingles ay ang Playing with Words
Sari-saring klase, iba't-ibang ayos
Isa na dito ang salitang baligtad
Mga inverted words naming binibigkas
Kung ang uso ngayon ay No-Si ba La-si
Natatangi't ibang-iba noon kami
Ang no-si, no-si ba la-si kung babaligtarin
Resultang lalabas, iba ang sa amin
Noro-siri, noro-siri ba lara-siri
Iyon ang resulta, ‘yon ang mangyayari
Ra, re, ri, ro ay syllable na dagdag
Sa bawat pantig ng salitang baligtad
Ang no-si ba la-si nila sa ‘min ay sisiw
Sa noro-siri ba lara-siri naming

Ang isa pa sa aming mga word play noon
Ay ang additional namin na syllable
Pantig na pa pe pi na idinadagdag
Sa pantig ng salitang hindi binaligtad
Ang isang example namin ay narito
Sa pangungusap na "Ano ang ngalan mo? "
Resulta'y mahaba at nakalilito
"Apanopo apang ngapalapan mopo? "
Sa ‘min ‘yan ay sisiw dahil praktisado


MGA SPOOF, AWIT, TULA AT TUGMANG-BAYAN
No'ng ako ay musmos, bata pang maliit
Ay kay daming kanta ko nang naririnig
Kung saan nanggaling, kung sino'ng kumatha
Di ko na nalaman, dahil pa nga'y bata
Ito ay kalat ba sa aking buong bayan,
O saBarrio Nangka at hanggang do'n lamang
Ilan sa kanila, sa aking pagkaalam
Ay for adults only, pang matanda lamang
Aking sasambitin, narito ang ilan

Mga Andrew sisters ang nito ay kumanta
Magkakapatid na mga Americana
Bago pa dumating ang giyerang pang mundo
ay sikat na sikat ang awiting ito
Peborit ng aming mga sapatero
Sang by Americans, the title is German
And it is no other than "Bei Mir Bist du Schein":

"Anong ganda mo, mukha kang kabayo
Anong ganda mo, I love you
Ang damit mo'y hapit
Ang kilay mo'y ahit
Ang labi mo'y punong puno ng lipstick

Anong ganda mo, mukha kang kabayo
Anong ganda mo, I love you."

"Si Tandang Urane, pumunta sa Palanyag,
May bitbit na bayong, may takbo, may yagyag.
Natuntong sa bato, nahulog sa tibag,
Bali-bali......en, putok pati......ag."


"Isang tanghali po, ako'y natutulog
Lintik na matanda, ______ ko'y pinirot.
_______ ko'y nagalit, matanda'y natakot,
Pumasok sa silid, nagbalot ng kumot."


Ang iba pang tula na aking nalaman
Di dapat sa bata, mga pang-damatan
Hindi binibigkas lamang kahit saan
Kundi kapag merong pabuhat ng bahay
Pabuhat ng bahay ito ay ano ba
Ito ay nauso no'ng mga araw na
Ang mga bahay ay niyayari lamang
sa pawid at tabla, sangkap na magaan
Na puwedeng ilipat kahit na nga saan
Sa tulong ng kababaryo't kababayan
Sa ilalim at diwa nitong bayanihan
Ang mga bayani'y di bubuhat muna
Kung walang sino mang bibigkas ng tula
Tula na may laman, tunay na malaswa
Mga tulang ito ay hindi ko gawa
Inyong paumanhin, ay hihingin muna.


"Doon po sa amin, bayan ng Sorsogon,
May tumubong damo, maitim kesa kugon
At sa gitna nito ay mayroong balon
May naligong pare, patay nang umahon."


"Ang talaba kung pukpukin, parang batong umaangil
Ganoon din naman ang... e, kung salisurin ng....n."


"May isang babaeng, pumasok sa silid
Merong hinugasan, tabo ang ginamit
Sa dulo ng kuko ay merong nasingit
Hindi naman sebo, hindi naman pagkit
Nahulog sa silong, inamoy ng aso
Di naman kinain, kumaskas ng takbo."


Ang mga tula at bersikulong ito'y
Aking narinig sa nagbebeto-betong
Nagpapataya sa tuwing bagong taon
sakalye ng Cirma, Barrio Sto. Nino
Ay nakakatuwa, ako'y pakinggann'yo

Ang mga platitong kanyang pinagsaklob
Mayroong anim na mga dice sa loob
Palagi at kanyang kinakalog tuwina
Habang binibigkas, mga tulang kanya:


"lagay nang lagay,
habang nakalugay ang buhok ni Kikay"

"Kabel! kabel nang kabel!
Kung makipag-away si Miguel
Pigilan mo, nanggigigil
Bitawan mo, nakatigil"


"Numero kuwatro, anunsiyo ng Turko,
May pipa't may kuwako, May pulupot sa ulo"

"Numero tres, anunsiyo ng buntis,
Gabi-gabi'y nagpapraktis sa punong kamatis"


"Bola mas, singkamas, dalawang bundok na matigas,
Gabi gabi'y nilalamas"


"Ooops! Nagkamali ang hilot
Sa puwet nadukot! '


SINEHAN O CINEMA

Ang sineng inabot ko'y ang Kababayan
Doon nakapuwesto sa tabi ng tulay
At ang Sine Lion do'n sa may palengke
Sa dakong kaliwa papuntang San Roque
Dito ang palabas, laging double program
Ang sarap manood lalo na't bakbakan

Sa projector ang tawag ay aparato
Ang balcony naman, kung tawagi'y palko
Sa loob ng sine, puwedeng sigarilyo
Puwedeng manood ang ang suot ay sando

Advertisement ng sine ba'y papaano
Kayo ay makinig, matatawa kayo
Isang karitelang hila ng kabayo
Ay palipat-lipat sa bawa at barrio
Paraang ito ng pagpapatalastas
Dito sa amin ay Pasayo ang tawag
Sa bungad ay naroroon ang kutsero
Sa likod ang taga-hagis ng polyeto
Habang hinahampas niya ang kanyang tambol
Mga bata naman ay nagsisihabol
Nag-aagawan sa polyetong nalipad
Sa pagtutulakan, merong sumasadsad
Funny, old-fashioned but very effective ad

Hand-printed na poster, merong nakapaskel
Sa poste, sa puno at saka sa pader
At sa lobby naman, merong mga still
pictures ng eksena sa now showing na film
Ito'y mga dikit kung aming tawagin
At kapag higit na sa kalahati ang show
Ay puwedeng pumasok na ang kahit sino
Ito'y walang bayad, ito na ay libre
Ang tawag namin dito ay Ala Verde


MGA KATATAKUTAN (Horror)

Noon sa Marikina, sa barrio't saan man
Ay kay dami naming kinatatakutan
Mga lamang-lupa't panggabing nilalang
Multo, kapre, tiyanak, duwende, nuno, asuwang
Barang, mangkukulam, at saka tikbalang
Na di ko mawari kung totoo't tunay
O guniguni at kathang isip lamang


ASUWANG

Sa katatakutan ay una't number one
Ang higit na hayok sa dugo, ang asuwang
Kinatatakutan ng bawat ninuman
Kakilakilabot ang gawa at asal
Iba't-iba'ng uri, iba't-ibang tawag
May asuwang na lakad, may asuwang na lipad
Merong nakikita, kahit gabi'y lantad
Merong hindi kita, may sa-tagabulag


ASUWANG NA LAKAD

Asuwang na lakad ay sari-saring ayos
Merong anyong tao, merong anyong hayop
Pero pusa't aso ang anyong madalas
Ngunit naiiba, malaki ang sukat

Kapag ang aswang ay anyong pusa't aso
Mas mataas ang puwit kesa kanyang ulo
Kapag ikaw daw ay mayroong nakita
Na aso o pusa at iyong suspetsa
Na sila ay asuwang, ika'y nagdududa
Tumuwad ka't tingnan, iyong makikita
Na sila'y di hayop, mga tao sila


Ang gawa ng aso o pusang asuwang
Manlapang ng tao, bata't matanda man
Paborito nilang parte ng katawan
Ay puso at atay, daw ay malinamnam

Ang isa pang gawa ng lakad na aswang
Mang-amoy ng sanggol sa sinapupunan
Papasok sa silong ng babaeng buntis
Sa mga balagbag ay bibiting pilit
Para ang ilong niya'y sa sahig malapit
Ang sinumang buntis na mapangamuyan
Tiyak na duduguin. tuloy makukunan

Ang mga asuwang, lakad o lipad man
Ay mayroong ibon na sumusubaybay
Saan man gumawi ay laging kasabay
Ang gawain nila'y magbigay babala
Na mayroong asuwang na gagala-gala
Sa ibon na ito ay tiktik ang tawag
Siya'y nasa ibaba pag asuwang ay lipad
At nasa itaas pag asuwang ay lakad
Siyempre ang asuwang daw sa tiktik ay galit
Kaya hinahablot, sinasakmal pilit


ASUWANG NA LIPAD

Ang manananggal ay uri ng asuwang
Gabi kung lumabas, at sa gabi lamang
Kapag dapit-hapon na at dumidilim
Sariling katawan niya'y hahatiin
Isang kalahati'y bewang hanggang paa
Bewang hanggang ulo'y kalahating isa pa
Kalahating itaas ay magkakapakpak
Pakpak ng paniki at siya'y lilipad
Manananggal ang dito namin ay tawag
Kalahing ibaba ay siyang maiiwan
Naroon magdamag sa loob ng bahay
Habang ang kaputol niya'y lilipad-lipad
Ng babaeng buntis siya ay maghahanap
Sa pawid na bubong siya ay lalapag
At doo'y gagawa ng kaprasong butas
Sa butas ang kanyang dila'y ilalawit
Dilang payat at mahaba, kapara'y sinulid
Hihintayin niyang buntis ay matulog
Sinulid na dila sa puwerta ay ipapasok
Ang katas ng sanggol, kanyang mahihigop
Kapag ang ganoon, nangyari't naganap
Inay' duduguin, sanggol malalaglag
Pag manananggal ay sinikatan ng araw
Siya at ang kalahati niya ay mamamatay
Ang mabisang sa kanila pa'y panglaban
Ay sabuyan ng abo ang ang hating katawan
Kapag ang ganoon ay iyong ginanap
Putol niyang katawan, di na maglalapat
Pag siya'y inumaga't nasikatan ng araw
Dalawang hati niya'y tiyak na mamamatay


MGA KAUGALIAN AT TRADISYON


ANGKAN-ANGKAN SA MARIKINA

Isang kaugalian na luma bagaman
At sa Marikina ay bahagi ng buhay
Ang pagkakaroon ng bansag ang angkan

Angisang pamilia pag ipinagtanong
Maaaring sila ay di agad matunton
Sabihin mo man ang nila'y hanapbuhay
Ang napagtanungan, wala pa ring alam
Apelyido nila, iyo mang banggitin
Maaring malabo't walang linaw pa rin
Pero banggitin mo ang kanilang bansag
Sila'y makikitang mabilis at tiyak
Sa madaling sabi'y may mga pamilyang
Mas nakikilala sa bansag ng angkan
Kesa sa apelyido't kanilang pangalan

Ang ilan sa bansag-angkan kong narinig
Ay angkan ng Buwaya, Bangus, Biglao, Patis
Meron pang Bayawak, Bukol at Kamatis

Nakatutuwa at magandang tradisyon
Na di mabubura maging ng panahon
Sa mga huli at ngayong henerasyon
Ay may nagtataka kung bakit ba gano'n
Paanong ang mga angkan ba'y tinawag
At nangagkaroon ng ganoong bansag
Sa mga ninuno, kanino nag-ugat
At sa saling-lahi'y nagpalipat-lipat


BUHAT-BAHAY

Dito sa Marikina ay buhay na buhay
noon ang diwa ng pagbabayanihan
May mga gawaing kami'y tulung-tulong
Walang babayaran, walang obligasyon
Ang may pagawain o may pabayani
Sapat na'ng merienda at pakanin kami

Isang halimbawa'y ang pabuhat-bahay
Sa aming balikat, bahay pinapasan
Upang dalahin at ilipat ng lugar
Noon ang bahay ay made of light materials
Lalo na ang kubong yari sa kawayan
Sa ilalim nilalagyan ng parilya
Doon binubuhat, doon kinakarga

Ugali ng mga naro'ng taga-buhat
Sila'y di kikilos, sila'y di titinag
Hangga't kahit sino'y hindi tumutula
Ng ilang stanzang seksi at malaswa
Narito ang ilan, bilang halimbawa:

(Doon po sa amin, bayan ng Sorsogon
May tumubong damo, maitim kesa kugon
At sa gitna nito ay mayroong balon
May naligong pari, patay nang umahon)

(Ang talaba kung pukpukin,
Parang batong umaangil
Ganoon din naman ang (censored)
Kung salisurin ng (censosred)

(May isang babaeng pumasok sa silid
Merong hinugasan, tabo ang ginamit
Sa dulo ng kuko ay merong nasingit.
Hindi naman sebo, hindi naman pagkit

Nahulog sa silong, inamoy ng aso
Di naman kinain, kumaskas ng takbo)


BUROL, LAMAYAN AT LIBING

Natatandaan ko, no'ng ako'y bata pa
Ang funeraria ay hindi kumikita
Ang patay ay iginagawa ng kabaong
Sa ilalim ng puno o kaya'y sa silong
Ang materiales ay kahit anong tabla

O ang laging meron matapos ang giyera
Walang iba kundi yaong palochina

Di ineembalsamo ang labi ng patay
Bukas na ang libing kung ngayon pumanaw
Pero lamay muna sa gabi mamaya
Na mayroong dasal, at siempre'y may handa

Memorial park noon ay hindi pa uso
At sa paglilibing, lakad lang ang tao
Kabaong ay di sa karo isinasakay
Kundi ng tao ay pasan-pasan lamang
Ang tugtog ay hindi compact disc o plaka
Kundi ng Mosiko, isang buong banda

Sa pangatlong gabi, tawag ay 'Ikatlo'
Simula ng dasal, isang buong linggo
Hanggang ang pang-siyam na gabi ay dumating
Na 'Patapos o Pasiyam' ang tawag sa amin
Pitong gabing iyon ay napakasaya
Mayroong bugtungan at Juego de Prenda
Sa ‘yong maling sagot ay merong parusa
Ika'y magdadalit o kaya'y kakanta
Gabi-gabi ay ano ba ang inihahanda
Dinuguan, puto, bilo-bilo o kutsinta
Kaya'y pospas o pansit, spaghetti'y di uso pa

Pagdating ng ika-apat-na-pung araw'
Mayroon ding handa, mayroon ding dasal
Pero di ko batid, para ano't saan


Ang mga babae'y nagsisipagluksa
Ang damit ay itim, itaas at baba
Di puwedeng magsuot ng pula o dilaw
O kahit na anong matingkad na kulay

Pero kapag isang taon na'y dumaan
Ang kulay na itim na ay bibitawan


FIESTA

Ang bawat barrio ay may sariling patron
Na ipinagpi-fiesta kada't bawat taon
Ang pinupuntahan na paborito ko
Tuwing bagong taon ay ang Sto. Nino

Maraming tayaan bukod sa mg show
May Pula at Puti kasama na'ng Bingo,
Peria ng daga na karaniwang premio
ay kristal na pitsel, pinggan, kaya'y baso
Ang for rent na airgun naroon sa kanto
Na ang tinatarget ay tinggang kabayo

At sa beto-beto, ako'y humahanga
sa gimmick ng taga-kalog na siyang bangka
Habang kinakalog niya ang dice na tatlo
Sa pinagsaklob na tasa at platito
Siya'y maraming verses na sariling katha
Kanyang sinasambit, kanyang tinutula
Habang hinihintay malagay ang taya
Makinig kayo sa ilang halimbawa:

Lagay nang lagay
Habang nakalugay
ang buhok ni Kikay

Kabel! Kabel nang kabel!
Kung makipag-away si Miguel
Pigilan mo't nanggigigil
Bitawan mo, nakatigil

Bola mas, singkamas
Dalawang bundok na matigas
gabi-gabi'y nilalamas

Numero kuwatro
Anuncio ng turko
May pipa't may kuwako
May pulupot sa ulo

Numero tres
Anuncio ng buntis
gabi-gabi'y nagpaparaktis
sa punong kamatis

Oooooops! Nagkamali ang hilot
Sa puwit nadukot

CIRCUMCISION (TULI)

No'ng kami'y bata pa, di pa man teenager
Doktor at Ospital, malayo sa amin
Kaya kaming mga bata nang tuliin
Ay di sa ospital, sa doktor hindi rin

Ang Manunuli o Ninong ay sino ba?
Ay! Kahit na sino na sa akala niya
Na siya ay may "K" at siya ay puwede na
Na maging berdugo at siyang taga-gilit
Ng unwanted skin na lalawit-lawit
Sa manunuli ay ano ba ang bayad
Wala kundi thank you o pasasalamat
Kung minsan naman ay may regalo kami
Na tig-i-tig-isa na kaha ng yosi

Ang pagtutuli ay saan ginagawa
Kung hindi sa bukid, doon sa tumana
Kung saan mayroong malapit na ilog
Na pag nahiwa na'y doon lumulublob
Matapos mahiwa ang urong na "ibon"
Ay binubugahan ng nginatang dahon
Dahon ng bayabas ang siyang uso noon
Ang sariwang sugat agad bubugahan
Ng nginatang dahon, na basa ng laway
Na antiseptic daw ito ay magaling
Anumang "korobio" ay kayang patayin

Matapos bugahan, sa ilog ang takbo
Magbababad muna ng ilang minuto
Di ko maintindihan ang ritual na ito
Ito ba'y magaling at para sa ano
Hindi ba mas risky ang step na ito
For your information, baka di alam n'yo
Na ang tubig ilog ay full of korobio
Ilog ay labahan, liguan ng tao

Hugasan, tapunan ng kung anuano
Bathroom ng kalabaw ng kahit na sino

Ang tuli ay tunay na nakatatakot
Na sa mga bata'y may hatid na nerbios
Makita mo lang ang Pansol o sangkalan
Matapang ka pag di ka kinilabutan
Pag dumating na ang hora de peligro
Sari-saring tactic ang gamit at uso
Para hindi ma-feel ang hapdi at sakit
Feeling at atension ay idina-divert
Habang si Don Pedro ay pinupungusan
Mga taenga niya'y sinasampal-sampal
Ng isang kabarkada, kaya'y kaibigan
May kilala akong sa tindi ng takot
Ang nginatang dahon, wala at nalunok

Ano ba ang pansol? ito ang sangkalan
Pag pinupungusan ang ibon ni Juan
At tungkol sa pansol ako ay may kaba
Ito ba'y sterile o malinis baga
Ang pansol na sa aking bird ay ginamit
Ay nadatnan ko lang na sasabit-sabit
Sa sanga ng isang puno ng Alagaw
Ulanin, arawin, gapangan ng langgam
Bago ginamit ay hindi hinugasan
Kaya'y ng alcohol muna'y hinaplasan
Di ini-sterilize, basta lang hinaplos
Ng dahong bayabas, muna'y nilamukos

Doon po sa amin sa barrio ng Nangka
Kapag nagpatuli na ang mga bata
Ay mayroon kaming common infirmary
Doon ginagamot namin ang sarili
Ito'y sa ilalim ng kungkretong tulay
Nang ito'y buo pa't di pa bumibigay


Ang lugar na ito pag ‘yong nasumpungan
Agad matatanto't, iyong malalaman
Na isang infirmary, miniature hospital
Ng mga bata na bagong pinungusan
Sa katabing gubat, nagsabit ang tabo
At sa lapag nama'y hilera ng tungko
Dito ang panglanggas ay pinakukulo
Medical concoction para sa wounded bird
Na dati ay may hood, ngayo'y naka-helmet

Kani-kanyang laga ng dahong bayabas
Na siyang ginagamit namin na panglanggas
Kani-kanyang bao o outer shell ng niyog
Na siyang gamit namin kapag nagsusuob

Ang pagsusuob ay papaano baga
Ang layon at pakay ay para ano ba
Ito'y pagsunog sa kaprasong basahan
Na pag may sindi na'y saka sasakluban
Ng bao ng niyog na mayroong butas
Nang upang ang usok ay doon lumabas
Do'n itatapat ang hinog na "kamatis"
Para di mamaga at siya'y umimpis

At sa pagsusuoob, ito'y pamahiin
Di ordinary cloth ang dapat gamitin
Pamunas sa kalan ay best at magaling
Ngunit di dapat na bigay o hihingin
Kinakailangang ito pa'y nakawin


Ang tuli sa amin ay maraming bagay
Mga pamahiin laging kaagapay
Ang bird na may sugat, di dapat makita
Ng isang babae, kahit nanay mo siya
Kahit na ni Ate, kahit na ni Tiya
Kapag si pototoy ng chick ay natingnan
Ay hindi gagaling ang ibon ni Adan

Ang circumcision cuts ay anu-ano ba
Doon sa amin ang alam ko'y dalawa
Ang tuling may pansol, gamit ay labaha
At ang Tuling-bao o German Cut baga



Ang tuling de pansol o mayro'ng sangkalan
Dalawa ang stroke sa aking pagkaalam
Ang isa'y pa-slice, ang isa'y papukpok
Parehong may drawback na nakatatakot
Sa pukpok ang labaha ay umiipit
Sa sangkalang kahoy, ito ay masakit
Razor pag umipit, kasama ang balat
Kung hindi naman ay ang maputing lamad
Matagal maalis, matagal makalas
Tulo ang sipon mo, may kasamang iyak
Ang pa-slice naman ay may disadvantage
Kung minsan ang labaha ay dumadaplis
Maaring tamaan ang ulong makinis

Sa tuling-bao naman, ang pagkadinig ko
Balat ay isusulot sa butas ng bao
Saka papalabas itong babatakin
Sa isang slice lang, wala na ang foreskin

Sa amin noon ang requirement na una
Bago sa guillotine muna'y isalang ka
Kelangang ang pototoy mo ay "lipos" na
Fully separated na ang foreskin at ulo
Kung mag-close-open siya'y kumpleto na't todo

Ang taong di tuli, kung tawagi'y supot
Kay daming stigmang niya ay kabuntot
Ang tukso sa kanya'y pabrika ng apog
Hindi siya puwedeng na pa'y bumarkada
Sa mga ka-idad, gasing gulang niya
Na sa right of passage, lagpas na't pumasa
Pag siya'y nagbinata na hindi binyagan
Ng buong barrio ang bagay na ‘to'y alam
Malamang sa hindi, pag ika'y nanligaw
Hindi ka papasa, ika'y aayawan
Sakali mang ikaw ng chick ay tanggapin
Inyong mga anak, pulos daw mutain


Circumcision noon at ngayon ay iba
Hindi na sa bukid, sa tumana di'y di na
Now it's by a doctor and surely for a fee
O sa health center na merong tuling libre
Pag-aalaga ay di na sa sarili
Merong assistance ni kuya o ni tatay
Puwede ring ni ate o kaya'y ni nanay

Talaga naman pong iba ngayo't noon
Kami ay kawawa kumpara sa ngayon
Ang gamot-botika sila ngayo'y meron
Kami ay nagtiyaga sa herbal concoction
Ang dahon ng Langka, aming sinusunog
At ang bao ng niyog aming kinayod
Kinaskas, sinala at pinong pinulbos
Sa sariwang sugat, siya naming pangbudbod
Di ako gumamit ng dahong sinunog
Pagkat nag-iiwan ng peklat na itim
May tattoo si Pedro pag siya na'y gumaling
Hindi rin nagtagal sa baong kinayas
Sa gamut botica ako ay lumipat
Sa noon ay bago, ang sulfanilamide

Nang tuliin ako, ako ay solo flight
Mga kasing gulang, mga kasing idad
Tuli na pala'y di ko nalaman agad
Kaya si Tiyo Cardo, na noon ay tanyag
Na manunuali ay siya kong hinanap
Ang pang-professional fee na aking dala
Ay simpleng Golden Coin, ito'y isang kaha
Sa pag-aalalang hindi niya dala
Ang kanyang scalpel o kaya'y labaha
Thin-blade razor ako ay bumili muna
Puwede nang ituring, puwede nang gamitin
Na pang mabilisang portable guillotine
Ang aking nabili'y double-blade, very thin
Na gegewang-gewang ng ako'y hiwain

Dito nagtatapos itong aking saysay
Tungkol sa mabusising ibon ni Adan
Na siyang laging sanhi ng maraming gulo
Biggest trouble-maker saan man sa mundo





NGANGA AT HECHO

Ang mga matanda do'n sa aming barrio
Lalake't babae'y pawang ngangaero
At nang ako'y bata, natatandaan ko
Na ang aking Lola, pati na si Lolo
Pag di nakanganga, mainit ang ulo
Paano ba naman, kanilang langguayan
Hindi nila alam ay wala nang laman
Ganitong sitwasyon, pag ko'y naramdaman
Ay well-bahaved ako, baka makutusan

Ingredients ng nganga ay anu ano ba
Ikmo, apog, bunga at saka maskada
Ang ikmo'y papahiran muna ng apog
Saka sa maskada't bunga'y ibabalot
Sabay-sabay silang saka ngunguyain
Ng mapulang bibig, ngipin na maitim
Ang sangkap ng nganga, habang nginangalot
Iyong maririnig na lumalangutngot
Green, brown, reddish at white sila ng pumasok
Pula nang lumabas sila pagkatapos
Ito kung tawagin sa amin ay hecho
Ay! ang daming gamit, ako'y pakinggan n'yo
Pangtapal sa dibdib kapag inuubo
Liniment sa likod laban sa pneumonia
At hindi lang iyan, mayroon pang iba
Panghaplas sa tiyan mo kapag nausog ka

Hecho ay matingkad na pula't malagkit
Na di naman solid, hindi naman liquid
Sa ngangaero ay may iba pang gamit
Nagsisilbing missile pag sila'y nagalit
Ito ang cannon balls ni Tandang Villano
Na kapag nainis, sa iyo'y ibabato

Mga nagnganganga ay mayroong tool kit
At ang langguayan ang unang mababanggit
Kahon ng sapatos ang nito'y kawangis
Na merong compartments, sari-saring sukat
Doon nakalagay ang gamit at sangkap
Ang kolokate ay pangtalop, pangbiyak
Ng bungang maganit, makunat ang balat
At para matadtad ang butong matigas
Ang mortar and pestle (almires at halo)
Ay gamit sa nganga habang binabayo
Dito ang kanilang substitute ay sumpak
Hanggang ang nganga ay maluba't malupak

I have nothing against the nganga and hecho
Except in one instance noon sa buhay ko
Naglalaro kami below the bintana
Ng jolens na uso no'n sa mga bata
Nang sa likod ko ay mayroong tumoplak
Na mainit-init, tanong ko'y 'What is that? '
To resolve the issue, T-shirt ko'y hinubad
Kung iyon ba ay ano ay inalam agad
Ako'y tumingala din upang alamin
Kung ano nga ba 'yon at saan nanggaling
Ang aking nakita ay si Lolo Sidro
Nakapanglumbaba do'n sa pasamano
Malayo ang tingin, para disimulado
Ako'y ginawa niyang cuspidor ng hecho


SALAMYAAN

Sa Marikina ay usong-uso noon
Ang Salamyaan na meron dito't doon
Ito ay ano ba? Silungang maliit.
Na pawid, cogon o iyero ang atip
Ang kahit na sino na taga-barangay
Ay puwedeng pumunta't makipagkuwentuhan
Pahingahan ang nito ay iba pang gamit
Puwedeng do'n kumain, at do'n magpalamig

Ang salamyaan na ko'y natatandaan
Nasa tabing kalye doon sa Calumpang
Kumpleto sa gamit, meron pang lutuan
Palagi nang merong nangagkakainan

Meron pang isa no'n sa Concepcion Uno
Sa tapat ng Aglipay na sementerio
Na noon ay barrio ng Bayanbayanan
Hindi pa Concepcion Uno ang pangalan
Ang bubong ay pawid, sahig ay kawayan
Masarap, malamig na pag-istambayan


SARI-SARI

ASONG ULOL

Nang ako'y bata pa'y nagtataka ako
Kung bakit lagi nang may ulol na aso
Ito ay hinahabol ng mga tao
May dalang pamalo na kahoy o tubo
Kahit makarating pa sa ibang barrio

Kaming mga bata ay takut na takot
Di namin malaman kung saan susuot
Malamang sa hindi, aso'y mamamatay
Dahil ng tao siya'y hindi tatantanan
Kahit makarating sila saan pa man
Sa ilog, sa bukid, at sa kasukalan

Ang nagsisihabol kapag napagod na
Sila na'y hihinto, di na hahabol pa
Ang magpapatuloy naman sa paghabol
Taong barrio kung saan aso'y napasuong

Hindi naman kaya napagkamalan lang
Ang pobreng asong di makapangatwiran
Nakita lamang na tumutulo laway
O bahag ang buntot, yon na ay dahilan
Na ang kawawang aso na ay madeklara
Na ulol kahit na hindi naman siya
Natural lamang para sa isang aso
Na bahag ang buntot kapag dumadayo
Laway na natulo ay di laging tanda
Na ang isang aso'y nauulol na nga


NOON AT NGAYON

N'ong aming panahon,19kopong-kopong
Wala pang computer, wala pa ring cellphone
Noon baduy kami kumpara sa ngayon
At napag-iwanan ng sibilisasyon

Pag mero'ng bagong chix sa 'min na napadpad
Sa gabi ay aming hinaharana agad
Iyon ang aming modus para makilala
Ang nababago't (pag) magandang dalaga

Ang napapansin ko'y iba sila ngayon
Pag merong bagong chix, ang agad na tanong
Meron ka bang email o kaya ay cellphone
Ng facebook, twitter o landline na telephone

Wala kaming facebook, pero may 'autograph'
Maliit na libro ang wangis at tulad
Doo'y walang album, may profile pix kami
Litratong 1 x 1, para lang sa ID
Nasabing autograph ang laman ba'y ano
Due to lack of space ay walang gaano
Siempre ang number one, 'Pangalan mo'y ano? '
Address, birthday, motto, peborit actor mo
Kay dami pang ek-ek na kung anu-ano
Na iyong sasakyan dahil siyang uso


Noon ang binata kapag nakahawak
Ng litrato ng chix ay galak na galak
Lalo na't sa likod ay may dedication
Ng chix na subject ng kanilang atension

Dedikasyong baduy, dedikasyong korni
Sa 'min ay may dating, kinikilig kami
Bilang halimbawa, sampol ay narine
'Remember M, Remember E
Put them together, Remember ME'
Narito pa'ng isa, at meron pa pala
'Sa ganda ay wala, sa alaala ay sagana'

To make the story short, sa madaling sabi
Sa litrato ng chix ay excited kami
At sa aming wallet, laging palamuti
Ang eksenang gano'n, di na makikita
Dahil ang situation ngayon na ay iba
Litrato ngayon ay sampu isang pera
Dahil sa digital, at cellphone camera

Gano'n din naman ang panyolito ni Juliet
Ng pilyong si Romeo'y laging inuumit
Ito ay lucky charm ng isang binata
Lalo na't si Juliet ay love na love niya nga
Panyolitong laging kipit-kipit noon
Wala't, tissue paper ang pumalit ngayon
Pamunas na lang ng kilikili't sipon


TEKNOLOHIYA

Noon walang xerox, pangkopyang matulin
Ang maraming kopya'y paano ba gawin
Noon ay photostat, masyadong maitim
O kaya'y mimeograph, a very messy thing
Tinta'y kumakalat sa pag-i-stencil

Pag kami ay gumagawa no'n ng sulat
Kami'y nayayamot iyon ay madalas
Kung kailan kami ay nagmamadali
Ang lapis na gamit, saka mababali
Gamit na fountain pen, tinta'y umaagas
At sa puting papel ito'y kumakalat
Ang tuksuhan naming mga magkaklase
"Ang kanyang ‘pantinpen' po ay nagtatae"

Kundi nagtatae, penpoint ay matalas
Sa aming 'cocomband', laging kumakaskas

Nang aming panahon ay wala pang cellphone
Telepono'y mayaman lang ang mayroon
Lihim na pag-ibig, hindi maite-text
Tulay o messenger, kelangang gumamit
Resultang madalas, sulat maintercept

Ng tatay o nanay na napakahigpit
O kaya'y si darleng, sa 'tulay' kumabet

Walang mega taksing kung tawagi'y FX
Magtitiyaga ka lang sa PUJ na dyip
'God Knows Hudas Not Pay', paskel, nakadikit
'Upong Diyes lamang po', laging sinasambit
Ng tsuper na kundi mabait-masungit

Mga bata noon, hilig ay mangisda
'Fighting fish' naman ang sa mga matanda
Gamit ay projector aka aparato
At maputing telon na para sa porno
bomba, at iba pa na very lewd na show
Hindi siya nagtagal, mayroong sumulpot
Modernong betamax siya ay pinatos

Noon akala ko'y betamax na'y hanep
Wala nang tatalo at siya nang ultimate
Sinipa pa rin siya ng kanyang kapatid
Better resolution, tawag ay VHS
Ang pamilya ng tape, nangawala na rin
Dahil nabubuhol, tape ay 'kinakain'
Compact disc, video disc na ay nagsidating
DVD na ngayon kung sila'y tawagin
Meron pa kayang sa kanila'y tatalo
Let us just wait and see, maghintay pa tayo

Ang inabutan ko na aming turntable
Hindi de koryente, hindi reliable
Nagboboses chipmunk, kung minsan ay bulol
Ito ay de susi, subalit portable
Mabuti sa wala no'ng aming panahon
Salamat later on, kami'y nakabili
Ng noon ay sikat, ang high fidelity

Malapad ang plaka, speed ay 33
Long playing record na palayaw ay L. P.

Ang juke box din noon ay sikat na sikat
Ang bawat restaurant, meron yata lahat
Sa loob ng juke box ay nakahilera
Ang mga plaka ng sari-saring kanta
Kapag ang pamagat ay iyong pinindot
Plaka ay bubukod at saka iikot
Ang iyong peborit na kanta'y tutugtog
Mga nakikinig, napapaindayog

Ang juke box na sikat, naglaho't umalis
Casette na multiplex naman ang pumalit
Minus-1, sing-along, mga sumikat pa
Puwede mong alisan ng lyrics ang kanta
Ang background na lamang ang siyang matitira
Ang orig na artist ay 'out', ikaw ang 'in'
Sa accompaniment, ikaw na'ng sasaliw
Hindi natagalan, siya ay phased out na rin
Karaoke naman ang siyang naghari
Hindi rin nagtagal, narito sandali

Magic Sing ang gamit, videoke'y dumatal
Ng singer at audience pinapalakpakan
Wireless na microphone at siya pang selector
Hindi na kelangan pa ang operator
Ito ay fiesta para sa propessionals
At amateurs na nagsisimula pa lang
Kasama din dito ang frustrated singers
Nagpupumilit na sila ay mapansin
Kanta'y kinakaya kahit na baluktot
Masakit sa tenga, parang sinusundot

Transistor radio kong ipinagmayabang
Kahon ng sapatos, gano'n kalaki 'lang'
Ang tape recorder na una kong ginamit
Kahon ng typewriter, iyon ang kawangis
Ay mayabang na ko at lagi kong bitbit
Sila'y lumiit pa't hindi natagalan
Pinagsama sila at naging two in one
Laging nakasukbit, tinawag na walkman
O kaya ay cassette, kay sarap pakinggan
Ang tape ay nawala, CD ang pumalit
Sila'y wala na rin, sila'y na-obsolete
Ng iPod na modern, totoong maliit
MP3 at flash drive na rin ay dumating
Hindi ko malaman kung ano ang alin

Kahit ako'y takot, merong technophobia
Sa YouTube ay nakikinig ng musika
Naki-high tech na rin, kahit matanda na
May earphone sa tenga, may cellphone sa bulsa
Kung ako'y maglakad, paindak-indak pa
Cellphone ko ay high tech, may features pang iba
And just to name a few, internet, camera
Meron akong textmates, hindi chicks, 'Ay sayang! '
Kundi mga tulad kong matanda't gurang


SARI-SARING GAMIT

SA KALABAW

HAKIMA

Hakima ay sinsing na yari sa bakal
Isinusulotsa septum ni Kalabaw
Ano ba ang septum, ito ba'y nasaan
Ito ay ang laman na nasa pagitan
Ng dobleng butas ng ilong ng kalabaw
Ito'y binubutas tulad sa ear piercing
Para do'n ikabit ang hakimang sinsing
Bakit do'n ang kabit, para ba sa ano
Ito ay kapag matigas ang kanyangulo
Ang dulo ng suga at pantaling lubid
Do'n ibinubuhol, do'n isinasabit
Kapag siya'y nagwala at siya'y nagpumilit
Ang septum ng ilong niya ay mapupunit
Pag di siya tumino, pag di siya nagbait


SUANG

Ang Suang ay isang contraption o gamit
Sa mukha ng guya ay ikinakabit
Sa pagitan ng kanyang mga mata't ilong
Doon naka-strap, palaging naroon
Habang sumususo, habang umaasa
Sa nutrisyong mula sa gatas ng ina

Ang suang ay yari ba sa anu-ano
Ang mga materiales na nakita ko
Ay strip ng goma at de dos na pako
Sa sinsing na goma'y nangakapaligid
Ang talim ay usli, pawang matutulis
Nangakatalinghas papunta sa labas
Koronang tinik ang nito ay katulad
Sa mukha ng guya doon nakapuwesto
Sa inang kalabaw pag siya ay sumuso
Palagatasan ay masusundot nito
Ina'y masasaktan, siya'y magagalit
Ang kawawang guya naman ay aalis
Dahil ng ina siya'y laging sinisikwit

Layunin ba'y ano't ito'y ginagawa
Bakit ginugutom ang kawawang guya
Ito'y upang maging laging puno't sangkal
Angpalagatasan ng inang kalabaw
At mayroong gatas na maisa-bote
Upang maging pera ay ipagbibili
Isa pang layunin ng prosesong ito
Ang guya'y matutong kumain ng damo


SAKLAY

Ang saklay sa Ingles ay tinatawag na yoke
Gamit ng kalabaw, nasa kanyang batok
Magkabilang dulo ay mayroong lubid
Lagpas hanggang buntot ang pagkakalawit
Araro, kareta, paragos iba pa
Do'n isinisingkaw para niya mahila


PANTAKOT NG ISDA

Pantakot ng isda sa ilog ay gamit
Kung saan mayroong mababaw na batis
Batis na hindi lang mababaw, mabilis
Kung hindi makipot o kaya'y makitid

Pantakot ng isda'y ano ba ang pakay
At bakit sa batis ba'y inilalagay
Ito'y ang pigilin ang anumang isda
Na sa paksang batis ay gustong sumuba
Sa halip ay dapat sila na mag-detour
Sa abang na fishtrap, bitag o patibong
Na kung di balisasa, ito ay bakikong

Pantakot ng isda'y paano ba gawin
Pagbasa'y ituloy aking susulatin
Ng dalawang bawig muna'y magtutusok
Sa magkabilang tabi ng batis na ilog
Sa dulo ng bawig ay mayroong pisi
Na tig-isang dulo nama'y nakatali
Sa magkabilang dulo ng kahoy na bara
"Sang pulgadang taba, haba'y isang dipa
Sa agos sandali ito'y maanod
Ang dalawang bawig naman ay yuyukod
Ngunit babaltakin ang barang naanod
Bawig mauunat, bara ay lulundag
Muling mapupunta sa dakong itaas
At muli ng agos siya'y aanurin
Para ng bawig ay muli siyang baltakin
Ang cycle na ito, tuwing mauulit
Bara'y humahampas sa ibabaw ng tubig
Paulit-ulit na inyong maririnig
At nararamdaman naman ng mga isda
Sila'y natatakot sa batis sumuba


LUSONG, HALO AT MASO

Dahil po ang Nangka ay agricultural
Siya'y umaasa sa tanim at halaman
Kasama na dito ang gulay at palay

Palay ay di puwedeng iluto't isaing
Siyempre ay kelangang muna ay bayuhin
Upang ipa't bigas ay paghiwalayin

Rice mill noong araw kami ay wala pa
Sa lusong at halo kami'y umaasa
Para maging bigas ang hilaw na palay
Sa hukay ng lusong muna'y ilalagay
Ng maso o halo'y babayuhin naman
Ang balat at laman ay maghihiwalay
At pagkatapos na ito'y maitahip
Ang natira'y bigas, ipa ay naalis
Puwede nang hugasan, puwede nang isaing
Na kapag naluto, ang tawag ay Kanin


Ano ba ang maso, ano ba ang halo
Ang maso ay isang higanteng martilyo
Na yari sa kahoy ang tangkay at ulo
Sa palay sa lusong, gamit na pambayo
Ang halo naman ay kahoy na matuwid
Dulo'y matataba, gitna ay makitid
‘Sang dipa ang nito'y kadalasang haba
At ga-binti naman ang kaniyang taba
Ang alin mang dulo ay siyang pambayo
Kahit bali-baligtarin mo pa ito
Ang katulad nito ay pestle ng mortar
Pambayo sa almires sa katagalugan


BAKOL

Bakol ay lagayan, lalo na't ng butil
Kesa sa bilao'y konting mas malalim
Bunganga ay bilog, kuwadrado ang lunas
May apat na sulok na suso ang tawag
‘Sang dangkal ang taas, lapad ay dalawa
Maaring malaki o mas maliit pa
Niyari sa yantok, uway o kawayan
Kung ang gustong gamit ay pangmatagalan
Puwede rin na yari sa dahon ng pandan
Lalo na't sa gamit na panandalian
Kadalasang dito ay isinisilid
Ay mga butil na pino't maliliit
Katulad ng palay, bigas, kaya'y binlid
Maari di naman na butil ng mais
Kaya'y mga gulay, tulad ng kamatis


GILINGAN NG GALAPONG

Ano'ng ibig sabihin ba ng galapong
Giniling na bigas, sa Ingles ay rice flour
Bakit ginigiling, para ba sa ano
Para po magawang kutsinta o puto
Maari din naman na gawing bibingka
O mga kakaning sari-sari't iba

Ng rice grinder kami noon ay wala pa
Sa gilingang bato kami'y umaasa
Nang upang bigas ay maluba't maligis
At maging merienda o kaya'y matamis

Panggiling ng bigas ba'y yari sa ano
Ito ay dalawang piraso ng bato
Sila'y magkapartner, sila'y mag-asawa
Ang isa'y lalake, babae ang isa
Sa gitnang ibabaw, lalake ay may pin
Babae'y may butas naman sa ilalim
Kapag ginagamit, sila'y magkatapat
Surface na panggiling nila'y magkalapat

Kapag ginagamit, babae'y nakapatong
Ang lalake nama'y sa ilalim naroon
Ang babaeng bato ang siyang pinaiikot
Sa bunganga sa ibabaw do'n inihuhulog
Ang bigas na basa't binabad magdamag
Sa butas sa ilalim ay doon lalabas
Ang dudurugin at lulubahing bigas
Sa pagitan ng batong mga nagkikiyakis
Ang babad na bigas doon naliligis
Sa gilid naman ng pang-ibabang bato
Ay mayroong kanal nanakaligid ito
At sa isang sulok ay nagpapanagpo
Kung saan ang galapong nama'y tumutulo
Sa nakasahod na losang palanggana
Saka pipigain sa supot na katsa
Ang kalalabasan, malambot na masa
Para sa kutsinta, puto o bibingka


KALIKASAN AT KAPALIGIRAN

Totoo naman pong nakapanghihinayang
Ang pagkasira ng ating kalikasan
Noon kahit saan ka man ay luminga
Hayop at halaman ay laging sagana

Sa mga saluysoy, sa ilog o sapa
Merong makikitang sari-saring isda
Katulad ng hito, palos, biya, dalag
Susuwi, langaray, talilong at banak
Ang martiniko ay isama pa natin
Kanduli, talibantan at saka ayungin

Dapat lang mabanggit ang mga crustacean
Na hipong tagunton, ulang at tuklasan
At kanilang cousin, talangka is the name
Masarap ihalabos o kaya'y buruhin

Ang mga mollusca'y di dapat ipuwera
Kuhol, sulib, papan, kasama na'ng tulya
Tibagwang, birabid at saka pilipit
At ang susong uwak, pakain sa itik

Samut-saring ibon nasa paligid lang
Sa gubat, sa ilog, sa bundok at parang
Bilang halimbawa'y narito ang ilan
Sabukot, Pipit, Luklak, Tikling at Kilyawan
Tigmamanok, Tarat, Pugo't Kasay-kasay
Batubato, Pirik-pirik, Maya at Kalangay
Tintiriok, Pipit Tiyaga, meron pang Kanugtog
Pakubo, Patuke, saka Kurukotok
Kandarapa, Lawin, ilan lamang sila
Limbas at Kingfisher, iyong isali pa
Mahirap magbilang, maglarawa'y lalo na

Tuloy naalaala ko ang aming tula
Noong kami'y pulos pa na mga bata:

"Sabi ng Sabukot, magpatuli ang supot
Ang sabi ng Pipit, ayoko't masakit
Ang sabi ng Luklak, ayoko't maantak
Ang sabi ng Pugo, ayoko't madugo
Ang sabad ng Uwak, puro kayo duwag
Sumagot ang tikling, gusto ko't magaling"

Ang hayop-gubat din nama'y marami
Na sa bitag at patibong iyong mahuhuli
Baboy damo, labuyo, alamid at musang
bayawak, sawa, ahas, saka kalasagan

Lawing lumilipad ay karaniwang tanawin
Sila'y nagsa-survey ng nila'y pagkain
Sa bukid o ilog sila'y nagmamasid
Ng anumang hayop na puwedeng madagit
May-ari ng manok pag lawin ay naispatan
Mga alaga niya ay agad huhudyatan
Ang warning na "Wiiiiiiiiiiiiiii! " ay mahaba niyang isisigaw
Pag narinig ng inahin siya'y titingala
Lawin, pag natanaw, takbo silang bigla
Inahin at mga sisiw, sila'y karipas ng takbo
Hanggang marating ang silong na sangktuario

Sari-saring puno, marami din naman
Ang mga alam ko'y sa common name lamang
Sa scientific name, ako'y pagpasensiyahan
Magkagayon pa man, narito ang ilan:

Sa mga namumunga't bunga'y nakakain
Ilan sa kanila'y aking babanggitin
Kung prutas o gulay, di na uuriin
Siya ba ay tree or plant, halimbawa'y saging

Sa fruit trees ang una ko na mababanggit
Siyempre ay ang Nangka, prutas kong peborit
Ito din ang baryong aking sinilangan
Sa simula't ngayon, siya'y aking mahal
Susunod ang mangga, sampalok at chico
Caimito, santol at saka mabolo
Atis, anonas at pinsang Guyabano
Citrus na dalandan, suha o pomelo
Kalamansi, dayap, saka dalanghita
Ang kasoy ang kamias, bignay at iba pa
Muntik malimutan, Camachile pa pala
At Rimas na minamatamis ang bunga

Sa non-fruit bearing trees, ang alam ko lamang
Ay Akle, takip-asin, mulawin, alagaw
Antipolo, pine trees saka Alibangbang
Banaba, banayo, ipil at acacia
Sahing, kamuning, kamias, pati Palo Maria
Ang niyug-niyugan alias Lubi-lubi,
At iba pang puno sa ficus family
Tulad ng concina o ang red balete
Ang Pakiling, isis at ang punong Tibig
Patsaingin, Hagod saka Aratiles
At Danglin na ang balat ginagawang lubid
Muntik nang mapuwera at di ko mabanggit

Ang uri ng damo, narito ang ilan
Barit, Damong Baka at Damong Kalabaw
Bakiskisan, Muta at kawad-kawaran
Ang Cogon, Talahib at Mais-maisan
Ang Moras, tanglad, amorseco at kumpay
Ang buho, ang kiling, bayog at kawayan
Dapat na isama, sa damo ay nabibilang

Pag naaalaala ko'ng mga tanawing ito
Ako'y nalulungkot, ako'y nanlulumo
Ang mga senariong tulad ay ganito
Ay nangangawala hindi lamang dito,
Hindi lamang doon, kundi buong mundo.


BARANGAY NANGKA NGAYON

Ang nayon ng Nangka, sa Marikina ay dulo
Di ibig sabihin kami na'y dehado
Kung dati ay barrio ng mga obrero,
Driver, pahinante, farmer, sapatero
Ngayon ay barangay ng may nakapag- aral,
Merong negosyante't mga professional
Sa sipag at tiyaga ay nagsipagtapos
Mga nagsilaki na mayroong takot
Sa batas ng tao at batas ng Diyos

Pag-unlad ng Nangka ay ating ituloy
Sa peace and order, livelihood saka edukasyon
Sa atin ang gawa, ang hirap at pagod
Ang gabay ay mula sa Panginoong Diyos

Ang nayon ng Nangka dati'y naliligid
Ng mayamang ilog, gubat saka bukid
Sa likas na yaman siya ay sagana
Biyayang natural ngunit ngayo'y wala
Kung magagawa pa ay ating ibalik
Ang linis, ang ganda't yaman ng paligid
Mga ka-barangay, gising, kilos, bangon!
Ang green environment ay ating isulong.


- Hangganan -


MULA SA MAY AKDA: Sa kagustuhan kong mabasa na ng mga kaba-barrio(ngayon ay mga ka-barangay) , mga ka-eskuwela, at mga kaibigan ang aking ginawang ito ay minabuti kong maglimbag na ng unang sipi sapagkat para bagang walang katapusan at hindi mauubos ang mga paksa kapag din lamang tungkol sa buhay barrio noong aming panahon ang pag-uusapan.Kung may awa ang Panginoong Diyos at ako'y bibiyayaan pa ng konting panahon ay isusunod ko ang Laking Marikina Part 2.


Pacifico "Picong" Hernandez
No.1 Narra St., Greenland II
Nangka, Marikina City
Born on September 17,1937
(Author)